Factom: Đảm bảo tính toàn vẹn dữ liệu và lưu trữ không thể sửa đổi dựa trên blockchain

Factom là gì

Các bạn thân mến, hãy tưởng tượng chúng ta đang sống trong thời đại bùng nổ thông tin, mỗi ngày có vô số dữ liệu được tạo ra, như hồ sơ y tế, chứng nhận quyền sở hữu đất, thông tin logistics chuỗi cung ứng, v.v. Những dữ liệu này rất quan trọng, chúng ta muốn chúng là thật, không thể bị sửa đổi, và có thể dễ dàng tra cứu, xác minh. Nhưng các phương pháp ghi chép truyền thống, dù là giấy tờ hay cơ sở dữ liệu tập trung, đều có thể bị chỉnh sửa, kém hiệu quả hoặc tốn kém.

Factom (ký hiệu dự án: FCT) giống như một “phòng công chứng số” và “kho lưu trữ siêu cấp” dành riêng cho các dữ liệu quan trọng này. Nó không phải là một blockchain thông thường, mà mục tiêu cốt lõi là cung cấp cho doanh nghiệp và tổ chức một giao thức đảm bảo tính toàn vẹn dữ liệu phi tập trung, cho phép bất kỳ loại dữ liệu nào đều được hưởng lợi từ tính bảo mật và không thể sửa đổi của blockchain.

Nói đơn giản, Factom cho phép bạn ghi lại “dấu vân tay” kỹ thuật số của bất kỳ thông tin số nào (chúng ta gọi là giá trị hash, giống như ID số duy nhất của tệp), và cố định dấu vân tay này một cách an toàn trên blockchain. Nhờ đó, bạn có thể chứng minh thông tin này thực sự tồn tại tại một thời điểm nhất định, và sau đó không ai có thể thay đổi nó.

Quy trình sử dụng điển hình là: doanh nghiệp hoặc cá nhân gửi dữ liệu cần lưu trữ (ví dụ hợp đồng, tài liệu) lên mạng Factom, mạng Factom sẽ tạo ra một “dấu vân tay số” (giá trị hash) độc nhất cho dữ liệu này, sau đó tổ chức các dấu vân tay này lại, cuối cùng cố định một “dấu vân tay tổng” lên blockchain Bitcoin. Như vậy, dữ liệu của bạn được bảo vệ ở cấp độ bảo mật của blockchain Bitcoin, nhưng không chiếm nhiều không gian hay tốn phí cao như giao dịch Bitcoin.

Tầm nhìn dự án và giá trị cốt lõi

Tầm nhìn của Factom là xây dựng một tương lai nơi mọi người có thể tin tưởng vào tài liệu, dữ liệu số và mọi “vật thể” kết nối mạng, đồng thời cho phép các nhà phát triển sáng tạo ra những ứng dụng mới thay đổi thế giới dựa trên nền tảng này. Sứ mệnh của Factom là cung cấp khả năng truy xuất nguồn gốc dữ liệu blockchain cho các ngành phức tạp.

Vấn đề cốt lõi mà Factom muốn giải quyết là “thiếu niềm tin” phổ biến trong nền kinh tế toàn cầu hiện nay. Vì thiếu niềm tin, chúng ta phải đầu tư rất nhiều nguồn lực để kiểm toán và xác minh hồ sơ, làm giảm hiệu quả và tăng chi phí. Factom cung cấp một hệ thống kiểm toán chính xác, có thể xác minh và không thể sửa đổi, nhằm loại bỏ nhu cầu tin tưởng mù quáng.

Khác với nhiều dự án blockchain khác, điểm độc đáo của Factom là tách biệt “lớp dữ liệu” (lưu trữ dữ liệu) và “lớp giá trị” (giao dịch tiền mã hóa). Điều này có nghĩa là doanh nghiệp có thể sử dụng Factom để bảo vệ tính toàn vẹn dữ liệu mà không cần trực tiếp nắm giữ hoặc quản lý tiền mã hóa biến động mạnh. Thiết kế này giúp Factom được ứng dụng rộng rãi trong các lĩnh vực như hồ sơ y tế, dữ liệu tài chính, tài liệu pháp lý, kiểm toán tuân thủ, đăng ký quyền sở hữu đất, thậm chí quản lý chuỗi cung ứng.

Đặc điểm kỹ thuật

Thiết kế kỹ thuật của Factom rất thông minh, giống như một hệ thống thư viện hiệu quả, thay vì chất tất cả sách vào một phòng lớn:

Cấu trúc dữ liệu và cơ chế neo

Factom sử dụng kiến trúc sổ cái phân tán độc đáo. Nó không lưu trữ dữ liệu gốc trực tiếp lên blockchain, mà chỉ lưu “dấu vân tay số” (giá trị hash) của dữ liệu. Các dấu vân tay này được tổ chức thành các “chuỗi” (Chains), bạn có thể hình dung “chuỗi” như một thư mục, còn “dấu vân tay” là các tệp trong thư mục đó. Cách này giúp giảm đáng kể gánh nặng lưu trữ cho blockchain, tránh vấn đề “phình to blockchain”.

Đặc biệt hơn, cứ khoảng 10 phút, Factom sẽ neo giá trị hash của “khối thư mục” tổng hợp các dấu vân tay này lên blockchain Bitcoin. Như vậy, Factom khéo léo tận dụng tính bảo mật và không thể sửa đổi mạnh mẽ của blockchain Bitcoin để bảo vệ dữ liệu của mình ở cấp độ cao nhất, đồng thời tránh được vấn đề tốc độ chậm, chi phí cao khi lưu trữ nhiều dữ liệu trực tiếp trên chuỗi Bitcoin.

Cơ chế đồng thuận

Mạng Factom sử dụng cơ chế đồng thuận tương tự thuật toán Raft. Trong mạng này, có một nhóm các nút gọi là “máy chủ liên bang” (Federated Servers), chịu trách nhiệm ghi dữ liệu và nhận thưởng. Các máy chủ này sẽ bầu chọn ngẫu nhiên một lãnh đạo để điều phối công việc, và nhiệm vụ của họ sẽ luân phiên mỗi phút, đảm bảo không có thực thể nào kiểm soát hệ thống vĩnh viễn, tăng tính phi tập trung và bảo mật.

Khả năng mở rộng

Do Factom chỉ lưu giá trị hash của dữ liệu, không lưu dữ liệu gốc, và sử dụng cấu trúc phân tầng cùng cơ chế neo, nó có thể xử lý hiệu quả lượng lớn dữ liệu và duy trì khả năng mở rộng cao. Nội dung dữ liệu thực tế được lưu trong bảng băm phân tán (DHTs) và chia sẻ trong mạng ngang hàng.

Kinh tế học token

Factom thiết kế hệ thống hai token, khá đặc biệt trong thế giới blockchain, nhằm phục vụ tốt hơn cho doanh nghiệp, giúp họ không phải đối mặt trực tiếp với biến động tiền mã hóa:

Factoids (FCT)

• Ký hiệu token: FCT
• Công dụng: FCT là tiền mã hóa gốc của mạng Factom, chủ yếu dùng cho mạng phi tập trung và chống spam. Có thể giao dịch tự do trên các sàn tiền mã hóa.
• Cơ chế phát hành: Nguồn cung FCT là “không giới hạn”, nhưng thiết kế là giảm phát, vì khi dùng FCT để mua Entry Credits thì FCT sẽ bị đốt. Máy chủ liên bang nhận FCT làm phần thưởng duy trì mạng, mỗi tháng khoảng 73.000 FCT.
• Tổng cung và lưu thông: Theo một số nguồn, tổng cung FCT khoảng 10,46 triệu. Tuy nhiên, các nền tảng như CoinMarketCap báo nguồn cung lưu thông là 0 FCT, có thể cho thấy tính thanh khoản có vấn đề hoặc dữ liệu chưa cập nhật.

Entry Credits (ECs)

• Công dụng: ECs là “nhiên liệu” của mạng Factom, dùng để trả phí ghi dữ liệu lên chuỗi Factom (tạo “entry”), cũng có thể dùng để bỏ phiếu cho các nút xác thực.
• Đặc điểm: ECs không thể giao dịch, tức là bạn không thể mua bán ECs như FCT. Chỉ có thể mua ECs bằng FCT, và giá cố định, 1 EC khoảng 0,001 USD (một phần mười của một cent), ghi được 1KB dữ liệu.
• Ý tưởng thiết kế: Thiết kế giá cố định và không thể giao dịch nhằm giúp doanh nghiệp khi sử dụng Factom không phải lo lắng về biến động giá tiền mã hóa, giảm rào cản ứng dụng blockchain cho doanh nghiệp.

Chuyển đổi dự án: Accumulate Network

Cần đặc biệt lưu ý, dự án Factom đã có sự chuyển đổi lớn. Cuối năm 2021, các nhà vận hành nút xác thực của Factom (ANOs) đã bỏ phiếu nâng cấp và đổi tên thành Accumulate Network. Điều này có nghĩa giao thức Factom đã chuyển sang một bộ mã nguồn hoàn toàn mới. Token FCT cũ có thể chuyển đổi sang token ACME của mạng Accumulate với tỷ lệ 1:5. Accumulate Network có kinh tế học token riêng, ví dụ tổng cung là 500 triệu ACME, và có cơ chế đốt token khi nhu cầu mạng tăng để giảm phát.

Đội ngũ, quản trị và tài chính

Đội ngũ cốt lõi

Factom được sáng lập bởi Paul Snow và Peter Kirby năm 2014 tại Austin, Texas. Paul Snow là CEO và nhà sáng lập dự án, Peter Kirby là đồng sáng lập kiêm CEO. Đội ngũ còn có nhà khoa học trưởng Brian Deery và chủ tịch hội đồng David Johnston cùng các thành viên chủ chốt khác.

Tài chính và phát triển

Factom đã huy động khoảng 541.000 USD trong đợt phát hành token đầu tiên (ICO) năm 2015. Ngoài ra, còn nhận được tổng cộng 23,6 triệu USD từ các nhà đầu tư như Draper Associates, Fastforward Innovations và Overstock. Factom cũng nhận được tài trợ từ Bộ An ninh Nội địa Hoa Kỳ (U.S. Department of Homeland Security) và Quỹ Bill & Melinda Gates, cho thấy tiềm năng ứng dụng công nghệ trong lĩnh vực chính phủ và phi lợi nhuận.

Chuyển đổi quản trị

Ban đầu, các máy chủ của Factom do công ty Factom sở hữu và vận hành. Để hướng tới phi tập trung triệt để, dự án đã khởi động kế hoạch “M3” (Milestone 3), nhằm xây dựng cấu trúc quản trị do cộng đồng, người nắm giữ FCT, người dùng EC và các nhà vận hành nút xác thực cùng tham gia.

Đáng chú ý, mùa hè 2021, công ty Factom đã bán 40 bằng sáng chế blockchain cho công ty Inveniam. Sau đó, các nhà vận hành nút xác thực của Factom đã bỏ phiếu nâng cấp và đổi tên dự án thành Accumulate Network vào cuối năm 2021, đây là một bản viết lại hoàn toàn mã nguồn Factom, đánh dấu dự án bước sang giai đoạn mới.

Lộ trình phát triển

Quá trình phát triển của Factom có thể chia thành các giai đoạn quan trọng:

Các cột mốc lịch sử

• 2014: Khởi động dự án, thành lập công ty Factom.
• Đầu 2015: Phát hành phiên bản đầu tiên của Factom, sau đó tiến hành ICO.
• 2015: Được chọn vào chương trình tăng tốc Plug & Play FinTech.
• 2016: Được đánh giá là một trong các startup A-List của Austin. Nhận tài trợ 500.000 USD từ Quỹ Bill & Melinda Gates.
• 2018: Nhận tài trợ 200.000 USD từ Bộ An ninh Nội địa Hoa Kỳ. Bắt đầu chuẩn bị cho “M3” hướng tới phi tập trung hoàn toàn.
• Mùa hè 2021: Công ty Inveniam mua lại 40 bằng sáng chế blockchain của Factom Inc.
• Tháng 11/2021: Các validator của Factom đồng thuận bỏ phiếu nâng cấp và đổi tên thành Accumulate Network, hoàn tất chuyển đổi qua hard fork.

Kế hoạch tương lai (Accumulate Network)

Do Factom đã chuyển đổi thành Accumulate Network, kế hoạch phát triển tương lai chủ yếu tập trung vào dự án Accumulate:

• 2022 đến 2023: Tập trung phát triển hệ sinh thái và giao thức cốt lõi.
• Cập nhật hệ sinh thái: Dự kiến tích hợp với các giao thức Layer 1 quan trọng và các stablecoin chủ đạo.
• Cập nhật giao thức cốt lõi: Bao gồm phần thưởng staking, tự động hóa giai đoạn, tự động hóa validator và cắt tỉa chuỗi chữ ký.

Cảnh báo rủi ro thường gặp

Khi tìm hiểu về dự án Factom, có một số rủi ro các bạn cần lưu ý, đây không phải là lời khuyên đầu tư mà giúp bạn nhìn nhận dự án toàn diện hơn:

Rủi ro chuyển đổi dự án và mức độ hoạt động

Factom đã chuyển đổi thành Accumulate Network. Điều này có nghĩa giao thức Factom cũ không còn là dự án phát triển độc lập, website chính thức (factomprotocol.org) cũng đã ngừng hoạt động. Nếu bạn quan tâm đến token FCT cũ, cần nhận thức rằng nó đã chuyển sang token ACME, và mức độ hoạt động của hệ sinh thái Factom cũ có thể đã giảm mạnh. Khi nghiên cứu, cần phân biệt rõ Factom và Accumulate.

Rủi ro kinh tế token và thanh khoản

Nguồn cung lưu thông của token FCT cũ trên một số nền tảng dữ liệu báo là 0, có thể cho thấy tính thanh khoản thị trường rất hạn chế. Ngoài ra, thị trường tiền mã hóa vốn biến động mạnh, giá FCT từng biến động rất lớn. Bất kỳ khoản đầu tư nào cũng có rủi ro mất vốn.

Rủi ro kỹ thuật và bảo mật

Dù Factom nhấn mạnh bảo mật trong thiết kế, nhưng bất kỳ hệ thống phần mềm phức tạp nào cũng có thể tồn tại lỗ hổng chưa biết. Dù đã neo lên blockchain Bitcoin để tăng bảo mật, nhưng tầng giao thức riêng vẫn cần kiểm toán và bảo trì liên tục. Accumulate, phiên bản viết lại của Factom, cũng cần thời gian để chứng minh độ ổn định và an toàn.

Rủi ro tuân thủ và vận hành

Quy định về blockchain và tiền mã hóa vẫn liên tục thay đổi. Dự án có thể đối mặt với thách thức tuân thủ từ các quốc gia, khu vực khác nhau. Ngoài ra, sự phát triển và vận hành lâu dài của dự án cũng phụ thuộc vào sự đóng góp liên tục của đội ngũ và cộng đồng.

Hãy nhớ, thông tin trên chỉ để tham khảo, không phải lời khuyên đầu tư. Trước khi quyết định, hãy tự nghiên cứu kỹ lưỡng.

Danh sách xác minh

Để giúp các bạn hiểu và xác minh dự án Factom, dưới đây là một số liên kết và thông tin có thể tra cứu:

• Whitepaper: Whitepaper của Factom có thể tìm thấy trên website cũ hoặc các kho tài liệu liên quan.
• Website chính thức: Website cũ của Factom là factom.com, còn factomprotocol.org đã ngừng hoạt động. Do dự án đã chuyển đổi thành Accumulate Network, nên nên tra cứu tài liệu chính thức của Accumulate.
• Hoạt động trên GitHub: Dự án Factom là mã nguồn mở, có thể tìm thấy kho mã trên GitHub (ví dụ FactomProject). Kiểm tra lịch sử commit và tần suất cập nhật để đánh giá mức độ phát triển dự án.
• Trình duyệt blockchain: Có thể tra cứu dữ liệu chuỗi qua trình duyệt Factom (như explorer.factom.pro, explorer.factoid.org). Với mạng Accumulate, nên dùng trình duyệt blockchain tương ứng (như explorer.accumulatenetwork.io).
• Thông tin đội ngũ: Có thể tra cứu lý lịch và kinh nghiệm thành viên chủ chốt trên LinkedIn, website dự án hoặc các nền tảng dữ liệu tiền mã hóa.

Tóm tắt dự án

Factom là một dự án blockchain tiên phong đầy sáng tạo, khởi động từ năm 2014, nhằm giải quyết bài toán lưu trữ và xác minh dữ liệu cho doanh nghiệp. Dự án sử dụng cơ chế neo “dấu vân tay số” lên blockchain Bitcoin, tận dụng bảo mật của Bitcoin, đồng thời tránh các vấn đề về hiệu quả và chi phí của blockchain truyền thống. Mô hình hai token (FCT và EC) độc đáo, giúp doanh nghiệp có chi phí lưu trữ dữ liệu ổn định mà không phải chịu rủi ro biến động tiền mã hóa.

Factom đã nhận được sự công nhận và tài trợ từ Bộ An ninh Nội địa Hoa Kỳ, Quỹ Bill & Melinda Gates, và thể hiện tiềm năng ứng dụng trong y tế, pháp lý, chuỗi cung ứng, v.v. Tuy nhiên, công nghệ blockchain phát triển rất nhanh, Factom đã trải qua chuyển đổi lớn năm 2021, giao thức cốt lõi đã nâng cấp và đổi tên thành Accumulate Network. Điều này có nghĩa giao thức Factom cũ không còn phát triển độc lập, token FCT cũng đã chuyển sang token ACME của Accumulate.

Tóm lại, Factom là một dự án blockchain có ý nghĩa lịch sử, ý tưởng sáng tạo và thiết kế kỹ thuật đã ảnh hưởng đến các ứng dụng lưu trữ dữ liệu và blockchain doanh nghiệp sau này. Tuy nhiên, hiện nay trọng tâm đã chuyển sang Accumulate Network. Nếu bạn quan tâm đến dự án này, nên tập trung nghiên cứu Accumulate Network, tìm hiểu về phát triển mới nhất, đặc điểm kỹ thuật và hệ sinh thái. Hãy nhớ, nội dung trên chỉ mang tính phổ biến, không phải lời khuyên đầu tư, hãy tự nghiên cứu và quyết định cẩn trọng.