Datum: Thị trường dữ liệu cá nhân phi tập trung

Datum là gì

Các bạn thân mến, hãy tưởng tượng mỗi ngày chúng ta lướt web, sử dụng các ứng dụng khác nhau, đều tạo ra một lượng lớn dữ liệu như sở thích, thói quen mua sắm, hồ sơ sức khỏe v.v. Những dữ liệu này giống như “dấu vân tay” của bạn trong thế giới số, vô cùng quý giá. Nhưng hiện nay, các công ty lớn thường thu thập những dữ liệu này để kiếm tiền, trong khi chúng ta – chủ sở hữu thực sự của dữ liệu – lại hiếm khi được hưởng lợi, thậm chí còn lo lắng về nguy cơ rò rỉ dữ liệu.

Datum (viết tắt DAT) là một dự án blockchain giống như “két sắt dữ liệu” và “thị trường dữ liệu” dành riêng cho bạn. Ý tưởng cốt lõi của nó là giúp bạn lấy lại quyền kiểm soát dữ liệu cá nhân.

Đối tượng người dùng và kịch bản cốt lõi

• Người dùng cá nhân phổ thông: Bạn có thể lưu trữ an toàn dữ liệu từ mạng xã hội, thiết bị đeo thông minh, nhà thông minh, thậm chí cả thiết bị IoT lên mạng lưới Datum. Dữ liệu sẽ được mã hóa và chỉ những người bạn cho phép mới có thể xem.
• Nhà phát triển và đội ngũ sản phẩm: Nếu bạn muốn phát triển ứng dụng chú trọng quyền riêng tư, Datum cung cấp bộ công cụ giúp bạn quản lý dữ liệu người dùng dễ dàng, đảm bảo an toàn và bảo mật.
• Người tiêu thụ dữ liệu (ví dụ nhà quảng cáo hoặc viện nghiên cứu): Họ có thể mua dữ liệu ẩn danh mà bạn đồng ý chia sẻ thông qua nền tảng Datum, với điều kiện được bạn cấp phép.

Quy trình sử dụng điển hình

Toàn bộ quá trình giống như bạn gửi và giao dịch dữ liệu tại một “ngân hàng dữ liệu” phi tập trung:

1. Tải lên dữ liệu: Bạn sử dụng ứng dụng Datum hoặc dịch vụ liên kết để tải dữ liệu lên mạng lưới Datum. Việc này sẽ tốn một khoản phí nhỏ (trả bằng DAT token), giống như phí dịch vụ ngân hàng.
2. Lưu trữ an toàn: Dữ liệu của bạn được mã hóa và phân tán lưu trữ trên nhiều “nút lưu trữ” khác nhau trong mạng, giống như chia nhỏ tài liệu quan trọng và cất vào nhiều két sắt, vừa an toàn vừa khó bị sửa đổi.
3. Giao dịch dữ liệu (tùy chọn): Nếu có người tiêu thụ dữ liệu quan tâm (ví dụ một viện nghiên cứu muốn phân tích hành vi người dùng ẩn danh), họ sẽ gửi yêu cầu mua dữ liệu. Bạn có thể xem thông tin người mua, sau đó chọn chấp nhận, từ chối hoặc thương lượng.
4. Nhận lợi nhuận: Nếu bạn đồng ý bán dữ liệu, bạn sẽ nhận được DAT token làm phần thưởng, còn người mua sẽ nhận được khóa giải mã dữ liệu của bạn. Toàn bộ quá trình được đảm bảo bởi hợp đồng thông minh (giao thức số tự động), đảm bảo công bằng và minh bạch.

Tầm nhìn dự án và giá trị cốt lõi

Tầm nhìn của Datum rất rõ ràng, giống như “tuyên ngôn nhân quyền dữ liệu” trong thế giới số.

Tầm nhìn/sứ mệnh/giá trị dự án

Sứ mệnh của Datum là “trao lại quyền sở hữu và quyền kiếm tiền từ dữ liệu cá nhân cho từng cá nhân”. Dự án mong muốn xây dựng một tương lai nơi dữ liệu thuộc về người tạo ra nó (chính là mỗi chúng ta), chúng ta có quyền tự do chia sẻ, kiếm tiền hoặc xóa dữ liệu, thay vì như hiện nay, phần lớn quyền lực bị các ông lớn dữ liệu chi phối.

Vấn đề cốt lõi muốn giải quyết

Datum chủ yếu muốn giải quyết các vấn đề sau:

• Thiếu quyền sở hữu dữ liệu: Hiện nay, nhiều công ty cung cấp dịch vụ “miễn phí” để thu thập dữ liệu của chúng ta, sau đó bán dữ liệu để kiếm lợi, còn chúng ta – người tạo ra dữ liệu – lại hiếm khi được hưởng lợi.
• Rủi ro về quyền riêng tư và bảo mật dữ liệu: Dữ liệu của chúng ta tập trung lưu trữ trên máy chủ của các công ty lớn, nếu bị rò rỉ sẽ gây nguy cơ lớn cho quyền riêng tư.
• Giao dịch dữ liệu không minh bạch: Thị trường dữ liệu hiện tại thường do trung gian kiểm soát, quá trình giao dịch không minh bạch, chủ sở hữu dữ liệu khó kiểm soát cách dữ liệu được sử dụng.

Điểm khác biệt với các dự án cùng loại

Điểm độc đáo của Datum là:

• Phi tập trung và người dùng làm chủ: Không bị kiểm soát bởi tổ chức tập trung nào, mà sử dụng công nghệ blockchain để người dùng thực sự nắm quyền chủ động với dữ liệu.
• Mở và mã nguồn mở: Datum là dự án mã nguồn mở, ai cũng có thể tham gia, tăng tính minh bạch và độ tin cậy.
• Thị trường dữ liệu: Không chỉ cung cấp lưu trữ dữ liệu, Datum còn xây dựng thị trường dữ liệu, cho phép người dùng bán dữ liệu của mình một cách có điều kiện, ẩn danh để nhận lợi nhuận.

Đặc điểm kỹ thuật

Về mặt kỹ thuật, Datum giống như xây dựng cho dữ liệu của bạn một “pháo đài số” kiên cố và “đường truyền” hiệu quả.

Kiến trúc kỹ thuật

Lõi của mạng lưới Datum là blockchain hợp đồng thông minh an toàn. Nói đơn giản, hợp đồng thông minh là đoạn mã trên blockchain, khi đáp ứng điều kiện nhất định sẽ tự động thực thi, đảm bảo công bằng trong giao dịch và sử dụng dữ liệu.

Để lưu trữ dữ liệu lớn và truy cập hiệu quả, Datum sử dụng hai công nghệ lưu trữ phi tập trung tiên tiến:

• BigchainDB: Là cơ sở dữ liệu phân tán hiệu năng cao, kết hợp tốc độ của cơ sở dữ liệu truyền thống với tính bất biến của blockchain, rất phù hợp lưu trữ dữ liệu có cấu trúc.
• IPFS (InterPlanetary File System): Là giao thức lưu trữ và chia sẻ file ngang hàng (P2P), giúp dữ liệu phân tán trên các nút toàn cầu, tăng khả năng truy cập và chống kiểm duyệt.

Vì vậy, bạn có thể hình dung Datum như một “cơ sở dữ liệu NoSQL phi tập trung” được hỗ trợ bởi sổ cái blockchain. Dữ liệu của bạn khi tải lên sẽ được mã hóa, kèm theo điều khoản sử dụng do bạn đặt ra, đảm bảo chỉ được truy cập và sử dụng khi bạn cho phép.

Cơ chế đồng thuận

Dù chưa công bố chi tiết về cơ chế đồng thuận, dự án đề cập đến các “nút lưu trữ” (Masternodes) chịu trách nhiệm lưu trữ, xác thực và truyền dữ liệu, nhận thưởng bằng DAT token. Điều này nghĩa là hoạt động mạng lưới và an toàn dữ liệu được duy trì bởi các nút phân tán này.

Kinh tế học token

Token DAT là “nhiên liệu” và “tiền tệ” trong hệ sinh thái Datum, vận hành toàn bộ chu trình lưu trữ, chia sẻ và giao dịch dữ liệu.

Thông tin cơ bản về token

• Ký hiệu token: DAT
• Chuỗi phát hành: Ethereum, DAT là token tiêu chuẩn ERC20.
• Tổng cung: 3 tỷ DAT token.
• Lưu thông hiện tại và tương lai: Theo dữ liệu lịch sử, khoảng 1,458 tỷ DAT đang lưu thông.
• Cơ chế phát hành: 1,53 tỷ DAT được phát hành qua hình thức bán công khai (crowdsale).
• Lạm phát/đốt: Thiết kế dự án đề cập đến việc DAT token dùng để mua dữ liệu sẽ bị đốt sau khi giao dịch hoàn tất. Điều này nghĩa là khi giao dịch dữ liệu càng nhiều, tổng cung DAT có thể giảm dần, tạo tiềm năng giảm phát.

Công dụng của token

DAT token có nhiều công dụng cốt lõi trong mạng lưới Datum:

• Phí lưu trữ dữ liệu: Nhà phát triển và người dùng cá nhân cần trả DAT token để lưu trữ dữ liệu lên blockchain Datum.
• Phần thưởng chia sẻ dữ liệu: Người dùng có thể kiếm DAT token bằng cách chia sẻ dữ liệu của mình (trong điều kiện được cấp phép và ẩn danh).
• Phần thưởng cho nút lưu trữ: Các nút lưu trữ (Masternodes) duy trì hoạt động mạng lưới sẽ nhận DAT token khi lưu trữ, xác thực và truyền dữ liệu.
• Thanh toán truy cập dữ liệu: Nhà quảng cáo hoặc người tiêu thụ dữ liệu muốn truy cập dữ liệu được cấp phép phải trả bằng DAT token.

Phân bổ và thông tin mở khóa token

Trong đợt bán token ban đầu, 51% token được dùng cho bán công khai. Kế hoạch mở khóa cụ thể chưa được công bố chi tiết, nhưng thường các dự án kiểu này sẽ có kế hoạch khóa và phân bổ token cho đội ngũ, cố vấn, hệ sinh thái v.v.

Đội ngũ, quản trị và tài chính

Thành công của dự án không thể thiếu con người và cơ chế phía sau.

Thành viên cốt lõi và đặc điểm đội ngũ

Theo thông tin từ whitepaper, Roger Haenni là thành viên quan trọng của dự án Datum. Đội ngũ Datum phân bố ở nhiều quốc gia như Thụy Sĩ, Singapore và Hồng Kông, cho thấy đây là đội ngũ có nền tảng quốc tế.

Lưu ý, các thông tin này chủ yếu từ giai đoạn đầu dự án (2017-2018), thành viên đội ngũ có thể đã thay đổi. Khi đánh giá dự án, cần tìm hiểu về mức độ hoạt động và lý lịch hiện tại của đội ngũ cốt lõi.

Cơ chế quản trị

Datum dự kiến chuyển quyền quản trị dần cho một thực thể gọi là “Quỹ Datum”, và các quyết định quan trọng sẽ do người nắm giữ token biểu quyết (cần đạt đủ số lượng hợp lệ). Mô hình quản trị phi tập trung này nhằm khuyến khích cộng đồng cùng tham gia quyết định và phát triển dự án.

Quỹ và runway tài chính

Dự án Datum đã huy động thành công khoảng 7,58 triệu USD qua đợt phát hành token lần đầu (ICO), với hard cap đặt ở mức 153,000 ETH. Số tiền này chủ yếu dùng cho phát triển và vận hành dự án. Chi tiết về cách quản lý quỹ và thời gian sử dụng (runway) chưa được công bố rõ ràng trong tài liệu hiện tại.

Lộ trình phát triển

Lộ trình dự án giống như bản đồ chỉ đường, cho biết dự án đã đi qua những mốc nào và dự định sẽ đi đâu. Lưu ý, thông tin lộ trình dưới đây chủ yếu dựa trên tài liệu công bố năm 2017-2018, phản ánh kế hoạch và các cột mốc đã hoàn thành thời điểm đó.

Các mốc và sự kiện quan trọng trong lịch sử

• Tháng 8/2017: Khởi động bán trước token Datum (Pre-Sale) và phát hành bản thử nghiệm Alpha của dự án.
• Tháng 10/2017: Khởi động bán công khai token Datum (Token Sale), dự kiến kéo dài đến tháng 11/2017. Trước đó, bản Alpha sớm của ứng dụng Datum cũng đã được phát hành.
• Năm 2018: Dự án ra mắt bản thử nghiệm Beta của website desktop và ứng dụng Android.
• Năm 2018: Datum tái định vị thương hiệu, phát hành logo và nhận diện mới, đồng thời lên kế hoạch cập nhật website và ứng dụng di động.

Kế hoạch và cột mốc quan trọng trong tương lai (dựa trên tài liệu cũ)

• Phát hành ứng dụng: Dự kiến ra mắt ứng dụng di động Android và iOS bản gốc để người dùng tiện sử dụng.
• Khởi động mainnet: Dự kiến khởi động mạng chính Datum (Main Network), bao gồm lớp lưu trữ phi tập trung, ứng dụng Datum, API mở cho việc gửi và tiêu thụ dữ liệu, cùng hệ thống giao dịch dữ liệu hoàn chỉnh.
• API và công cụ cho nhà phát triển: Dự kiến cung cấp API để nhà phát triển tùy biến và mở rộng chức năng nền tảng theo nhu cầu.

Do các thông tin này đã công bố từ lâu, nên bạn nên kiểm tra thông báo hoặc lộ trình mới nhất từ dự án để nắm được tiến độ hiện tại.

Nhắc nhở về rủi ro thường gặp

Bất kỳ dự án blockchain nào cũng tiềm ẩn rủi ro, Datum cũng không ngoại lệ. Khi tìm hiểu dự án, chúng ta cần tỉnh táo nhận diện các rủi ro tiềm ẩn, đây không phải là lời khuyên đầu tư.

Rủi ro kỹ thuật và bảo mật

• Rủi ro hợp đồng thông minh: Datum dựa vào hợp đồng thông minh để thực thi giao dịch và quy tắc sử dụng dữ liệu. Hợp đồng thông minh khi đã triển khai lên blockchain rất khó sửa đổi, nếu mã có lỗ hổng có thể bị hacker khai thác, gây mất tiền hoặc rủi ro dữ liệu.
• Rủi ro lưu trữ phi tập trung: Dù BigchainDB và IPFS cung cấp lưu trữ phi tập trung, nhưng độ ổn định, tính bền vững của dữ liệu và sức khỏe mạng lưới nút đều có thể ảnh hưởng đến khả năng truy cập và an toàn dữ liệu.
• Độ phức tạp kỹ thuật và bảo trì: Duy trì một mạng lưới lưu trữ và giao dịch dữ liệu phi tập trung là thách thức kỹ thuật lớn, đòi hỏi phát triển liên tục và kiểm toán bảo mật thường xuyên.

Rủi ro kinh tế

• Biến động giá token: Giá DAT token chịu ảnh hưởng bởi cung cầu thị trường, tiến độ dự án, kinh tế vĩ mô v.v., có thể biến động mạnh, tiềm ẩn rủi ro thua lỗ.
• Tỷ lệ chấp nhận và thanh khoản: Nếu lượng người dùng và dữ liệu trên mạng lưới Datum không đạt kỳ vọng, ứng dụng thực tế và thanh khoản của DAT token có thể bị hạn chế.
• Rủi ro cạnh tranh: Khi khái niệm dữ liệu riêng tư và Web3 phát triển, sẽ có nhiều dự án tương tự xuất hiện, Datum phải đối mặt với cạnh tranh gay gắt.

Rủi ro tuân thủ và vận hành

• Rủi ro pháp lý chưa rõ ràng: Chính sách quản lý tiền mã hóa và dự án blockchain trên toàn cầu vẫn liên tục thay đổi. Dự án Datum có thể đối mặt với rủi ro pháp lý từ các quốc gia khác nhau, ví dụ thách thức tuân thủ quy định bảo vệ dữ liệu cá nhân (như GDPR).
• Tuyên bố pháp lý: Whitepaper của Datum nêu rõ DAT token không phải là chứng khoán tại bất kỳ khu vực pháp lý nào, cũng không phải là bản chào bán hoặc tài liệu chào mời đầu tư chứng khoán. Điều này nghĩa là mua DAT token không nên coi là hành vi đầu tư, mà là tham gia vào hệ sinh thái dự án.
• Độ chấp nhận của thị trường: Thay đổi thói quen người dùng vốn lâu nay giao dữ liệu cho nền tảng tập trung, và phổ biến mô hình quản lý dữ liệu phi tập trung, đòi hỏi giáo dục thị trường và sự chấp nhận lớn từ người dùng.

Danh sách xác minh

Là nhà phân tích nghiên cứu blockchain, khi tìm hiểu sâu về một dự án, tôi khuyên các bạn nên tự kiểm tra một số thông tin quan trọng, giống như rà soát hợp đồng quan trọng.

• Địa chỉ hợp đồng trên trình duyệt blockchain: Vì DAT là token ERC20 trên Ethereum, bạn có thể tìm “DAT” hoặc “Datum” trên Etherscan để tra địa chỉ hợp đồng thông minh. Qua địa chỉ hợp đồng, bạn có thể xem tổng cung, lượng lưu thông, phân bổ chủ sở hữu và toàn bộ lịch sử giao dịch, tất cả đều minh bạch công khai.
• Độ hoạt động trên GitHub: Truy cập kho GitHub của dự án Datum (nếu công khai), kiểm tra lịch sử commit, giải quyết vấn đề và đóng góp cộng đồng. Kho GitHub hoạt động mạnh thường cho thấy dự án được phát triển và duy trì liên tục. Dù kết quả tìm kiếm cho biết Datum là mã nguồn mở, nhưng chưa có link GitHub trực tiếp, cần tra cứu thêm.
• Trang web chính thức: Truy cập datum.org, đây là website chính thức của dự án Datum. Thường trên website sẽ có thông tin mới nhất về dự án, giới thiệu đội ngũ, đối tác và link tải whitepaper.
• Whitepaper: Đọc kỹ whitepaper của Datum (ví dụ bản V14, có thể tìm trên website chính thức), đây là tài liệu uy tín nhất để hiểu chi tiết kỹ thuật, tầm nhìn và kinh tế học token của dự án.
• Diễn đàn cộng đồng/mạng xã hội: Theo dõi các tài khoản chính thức của Datum trên Telegram, Twitter, Facebook v.v. để nắm bắt thảo luận cộng đồng, thông báo dự án và phản hồi người dùng.

Tóm tắt dự án

Tóm lại, dự án Datum trong giai đoạn 2017-2018 đã đưa ra một tầm nhìn rất tiên phong: sử dụng công nghệ blockchain để giúp cá nhân kiểm soát lại dữ liệu của mình, lưu trữ, chia sẻ và kiếm tiền từ dữ liệu một cách an toàn, minh bạch. Dự án hướng tới giải quyết các vấn đề cốt lõi của thế giới internet hiện nay như thiếu quyền sở hữu dữ liệu, rò rỉ quyền riêng tư và giao dịch dữ liệu không minh bạch.

Dự án ứng dụng hợp đồng thông minh, BigchainDB và IPFS để xây dựng nền tảng lưu trữ và giao dịch dữ liệu phi tập trung, đồng thời thiết kế DAT token làm động lực kinh tế và phương tiện giá trị cho hệ sinh thái. Mô hình này nhằm phá vỡ thế độc quyền của các ông lớn dữ liệu, đưa giá trị dữ liệu về tay người tạo ra nó.

Tuy nhiên, cần lưu ý rằng phần lớn thông tin công khai và whitepaper của Datum đều công bố từ năm 2017-2018. Công nghệ blockchain và thị trường tiền mã hóa đã thay đổi rất nhiều trong những năm qua. Vì vậy, khi đánh giá dự án Datum, ngoài việc hiểu tầm nhìn và thiết kế ban đầu, quan trọng hơn là phải theo dõi tiến độ thực tế hiện tại, độ hoạt động cộng đồng, cập nhật kỹ thuật và mức độ ứng dụng thị trường. Mọi sự quan tâm đến dự án đều nên dựa trên nghiên cứu cá nhân kỹ lưỡng và đánh giá rủi ro.

Hãy nhớ, tất cả thông tin trên chỉ là giới thiệu khách quan về dự án Datum, không phải lời khuyên đầu tư. Thị trường blockchain và tiền mã hóa biến động mạnh, rủi ro cao, hãy luôn thận trọng.