Lời tiên tri của Satoshi Nakamoto và sự chuyển mình của Wall Street: Một cuộc cách mạng chưa hoàn thành

Tự do hay bị thuần hóa? Cuộc chiến cuối cùng của Bitcoin không nằm ở mã nguồn, mà ở lòng người.

Tác giả: Jon Helgi Egilsson, Forbes

Biên dịch: AididiaoJP, Foresight News

Thứ Sáu tuần này đánh dấu kỷ niệm 17 năm ngày Satoshi Nakamoto công bố whitepaper của Bitcoin.

Ngày nay, cuộc cách mạng này dường như đã quay trở lại điểm xuất phát: Phố Wall giờ đây nắm giữ chìa khóa.

Từ Bitcoin ETF của BlackRock đến việc JPMorgan quyết định chấp nhận Bitcoin và Ethereum làm tài sản thế chấp, chính những tổ chức mà Bitcoin từng muốn vượt qua, giờ đây lại trở thành người giám hộ, hưởng lợi lớn nhất và người ủng hộ lớn nhất của nó, có lẽ cũng là thử thách lớn nhất của nó.

Từ nổi loạn kinh tế đến được công nhận bởi quản lý

Sự trớ trêu này tiết lộ một sự thật sâu sắc hơn về cách các cuộc cách mạng phát triển và tại sao thời điểm này lại quan trọng đến vậy.

Trước tiên họ phớt lờ bạn, sau đó họ chế giễu bạn, rồi họ đấu tranh với bạn, cuối cùng bạn chiến thắng.

Mô hình mà Gandhi từng mô tả này thường xuyên lặp lại trong các cuộc cách mạng công nghệ, và giờ đây lại xuất hiện lần nữa. Các ngân hàng từng chế nhạo, các cơ quan quản lý từng đấu tranh, còn Phố Wall giờ đây lại ôm lấy thứ mà họ từng coi thường.

Đầu tháng này, Giải Nobel Kinh tế đã được trao cho Joel Mokyr, Philippe Aghion và Peter Howitt nhằm ghi nhận công trình bổ sung của họ về phá hủy sáng tạo và văn hóa tăng trưởng. Nghiên cứu của họ giải thích rằng sự tiến bộ phụ thuộc vào việc xã hội có sẵn sàng cho phép các thể chế, công nghệ và thói quen cũ được thay thế bởi những điều mới, hiệu quả hơn hay không.

Khái niệm "phá hủy sáng tạo" do Joseph Schumpeter đề xuất không chỉ nói về đổi mới, mà còn là về sự dũng cảm phá vỡ những quy tắc cũ. Mokyr liên kết tăng trưởng bền vững với một nền văn hóa tôn vinh sự tò mò và thử nghiệm, trong khi Aghion và Howitt cho thấy đổi mới tiến triển thông qua việc liên tục thay thế cái cũ bằng cái mới, gây xáo trộn trong ngắn hạn nhưng lại thiết yếu cho tiến bộ dài hạn.

Sự tiến hóa sáng tạo của Bitcoin

Câu chuyện về Bitcoin và tiền mã hóa gần như hoàn toàn phù hợp với mô hình này. Khởi đầu là sự nổi loạn chống lại các tổ chức tài chính, giờ đây lại được chính họ tiếp nhận. Jamie Dimon từng gọi Bitcoin là "lừa đảo", "không có giá trị nội tại", nhưng giờ lại lãnh đạo một ngân hàng chấp nhận nó làm tài sản thế chấp. Ủy ban Chứng khoán Mỹ năm ngoái còn đàn áp tiền mã hóa, nhưng sau đó đã có sự chuyển mình lịch sử, chấp nhận nó và công khai cân nhắc việc lấy tiêu chuẩn tiền mã hóa làm cầu nối quản lý đến thị trường nghìn tỷ đô la.

Khi các tổ chức này thích nghi, họ đang chứng minh quan điểm của Mokyr: Tiến bộ hiếm khi diễn ra một cách trực tiếp, mà thông qua sự kháng cự, tiếp nhận và cuối cùng là chuyển đổi văn hóa, chính là quá trình định hình lại các thể chế quản trị xã hội.

Từ mã hóa đến văn hóa cypherpunk

ATTILA KISBENEDEK / AFP

Người hâm mộ chụp ảnh cùng tượng đồng của Satoshi Nakamoto, người sáng lập ẩn danh của Bitcoin. Hình tượng đội mũ trùm đầu này tượng trưng cho sự bí ẩn đằng sau nguồn gốc của Bitcoin và phong trào mà nó khơi dậy 17 năm trước. Ngày nay, cuộc cách mạng đó không còn diễn ra trong mã nguồn, mà là trong văn hóa. Các cộng đồng trên khắp thế giới đang nỗ lực chinh phục lòng người, biến công nghệ thành niềm tin chung. Như các chủ nhân giải Nobel năm nay nhắc nhở chúng ta, chỉ khi đổi mới trở thành một phần của văn hóa xã hội, nó mới có thể tái định hình các thể chế của mình.

Các cột mốc là có thật, nhưng sứ mệnh vẫn chưa hoàn thành. Việc Bitcoin được các tổ chức chấp nhận đánh dấu sự tiến bộ, nhưng những cam kết cốt lõi như tự lưu ký, mạng lưới mở và chủ quyền người dùng vẫn đang được đấu tranh ở tiền tuyến văn hóa. Ở khắp nơi trên thế giới, các nhà xây dựng và cộng đồng bản địa của Bitcoin đang định hình văn hóa đó từ cơ sở.

Năng lượng của những buổi tụ họp như vậy không chỉ là về công nghệ, mà còn là về văn hóa và cộng đồng. Cuộc đấu tranh không còn chỉ là về mã nguồn, mà là về việc bảo vệ quyền lựa chọn và tự do cá nhân trong một thế giới ngày càng bị trung gian hóa, tập trung hóa và giám sát. Như Mokyr nói, quá trình chuyển đổi từ công nghệ sang văn hóa rồi đến thể chế vẫn đang tiếp diễn. Câu hỏi bây giờ là liệu xã hội có hoàn thành sự nghiệp mà Satoshi đã khởi xướng hay không: không phải bằng cách viết mã mới, mà bằng cách lựa chọn những giá trị sẽ định hình kỷ nguyên tiền tệ và tự do tiếp theo.

Cuộc chiến giành Bitcoin đã bắt đầu

Trong một sự kiện về Bitcoin tại Los Angeles tháng này, Christian Catalini từ MIT cho rằng, mạng lưới mở và khả năng tương tác sẽ là nền tảng cho kỷ nguyên thanh toán tiếp theo. Catalini tin rằng tương lai của tiền tệ phụ thuộc vào cơ sở hạ tầng chung, chứ không phải những khu vườn khép kín, và cuộc đấu tranh cho sự mở cửa cuối cùng là về văn hóa, không phải kỹ thuật. Giáo dục và cộng đồng sẽ quyết định liệu đổi mới có giữ được tự do hay bị các nhóm lợi ích chi phối.

Một mô hình tương tự xuất hiện ở Prague, nơi sự kiện "Design as Trust" của Trezor xem tự lưu ký là sự tiếp nối của cuộc đấu tranh lâu dài vì tự do cá nhân ở châu Âu. Các diễn giả đã so sánh chủ quyền số với những bài học tự lực khó khăn trong lịch sử, nhắc nhở người tham dự rằng tự do không phải là một tính năng sản phẩm; nó là một tư duy.

Prague, Cộng hòa Séc, ngày 21 tháng 10 năm 2025, tại hội nghị "Design as Trust" ở Prague, các diễn giả ít tập trung vào công nghệ mà nhấn mạnh hơn vào văn hóa, tức là tư duy duy trì tự do tài chính. "Người Séc đã học được cách không tin tưởng vào quyền lực," Matěj Žák nói, nêu bật một chủ đề sâu sắc hơn của sự kiện: thay đổi bền vững bắt đầu từ văn hóa, vì các thể chế hiếm khi thay đổi trước khi xã hội thay đổi.

Còn tại Lugano, Thụy Sĩ, "B Plan Forum" đã tập hợp các nhà hoạch định chính sách, doanh nhân và chuyên gia công nghệ quanh một niềm tin chung rằng các nguyên tắc cơ bản của Bitcoin như minh bạch, mở và lựa chọn cá nhân phải vượt ra ngoài thị trường tài chính, mở rộng đến cách xã hội tự quản lý. Như một người tham dự nói, "Những gì bắt đầu là Kế hoạch B, đang nhanh chóng trở thành Kế hoạch A."

Đây không phải là những sự kiện đơn lẻ. Trên podcast, cộng đồng trực tuyến và mạng xã hội, một phong trào rộng lớn hơn nhằm chinh phục trái tim và khối óc đang diễn ra, nhắc nhở mọi người rằng một cuộc cách mạng sẽ không thành công trừ khi cá nhân tin vào giá trị của nó và hành động theo đó.

Những buổi tụ họp này tương đương với một công trình văn hóa, xây dựng cộng đồng của những kẻ nổi loạn. Như Mokyr lập luận, một khi công nghệ được phát minh, sự lan tỏa của nó phụ thuộc vào văn hóa: vào sự sẵn sàng của mọi người trong việc chấp nhận chuẩn mực mới và từ bỏ vùng an toàn cũ.

Phong trào Bitcoin đang thử thách ngưỡng này. Nó đã chinh phục bảng cân đối kế toán của các tổ chức toàn cầu, nhưng chưa chinh phục được thói quen cá nhân. Trừ khi người bình thường vừa cảm thấy cần thiết vừa đủ tự tin để nắm giữ khóa riêng của mình, ủng hộ đổi mới mã nguồn mở và tin tưởng vào mạng lưới công cộng, cuộc cách mạng này vẫn chưa hoàn thành.

Cuộc cách mạng đang chuyển mình

Giám đốc bay NASA vỗ tay khi Apollo 13 trở về an toàn, ảnh do Heritage Space/Heritage Images qua Getty Images cung cấp.

Giám đốc bay của NASA vỗ tay khi Apollo 13 trở về an toàn, một trong những nhiệm vụ kịch tính nhất trong lịch sử không gian. Bắt đầu bằng một nhiệm vụ suýt thành thảm họa, cuối cùng đã kết thúc bằng sự chiến thắng nhờ trí tuệ, niềm tin và hợp tác. Điều này nhắc nhở chúng ta rằng một số cuộc cách mạng thành công nhờ thích nghi. Giống như Apollo 13, cuộc cách mạng Bitcoin và tiền mã hóa đang ở giai đoạn chuyển mình. Thách thức ngày nay không còn là kỹ thuật, mà là văn hóa: liệu xã hội có đủ quyết tâm quay về với các nguyên tắc cơ bản để hoàn thành sự nghiệp còn dang dở hay không.

17 năm đã trôi qua, chúng ta không còn tranh cãi về việc công nghệ có hiệu quả hay không, mà đang quyết định nó sẽ phục vụ cho xã hội nào, và lựa chọn nằm trong tay chúng ta.

Cụm từ "Houston, chúng tôi gặp sự cố" trong Apollo 13 đã trở thành biểu tượng cho khủng hoảng, nhưng nhiệm vụ mà nó đề cập không thất bại, mà đã thích nghi. Các phi hành gia đã giải quyết vấn đề của họ bằng trí tuệ, niềm tin và hợp tác, biến thảm họa thành khám phá.

Tương tự, cuộc cách mạng của Satoshi không phải đang trong khủng hoảng, mà là đang chuyển mình. Thách thức không phải là kỹ thuật, mà là văn hóa. Liệu Bitcoin sẽ thực hiện lời hứa ban đầu của mình, hay trở thành một tầng trung gian tài chính nữa, sẽ phụ thuộc vào lựa chọn tập thể của chúng ta. Phụ thuộc vào việc xã hội có quyết định, như các phi hành gia đó, quay về với các nguyên tắc cơ bản để hoàn thành sự nghiệp còn dang dở hay không.

Sự độc lập và tự do thoát khỏi các trung gian tài chính không phải là thứ được ban phát bởi các tổ chức hưởng lợi từ sự phụ thuộc; đó là hành động của ý chí, là lựa chọn có ý thức của người dùng.

Tự do không phải là thứ được trao tặng, mà là thứ được lựa chọn. Nó được hình thành bởi văn hóa của chúng ta, bén rễ trong giá trị của chúng ta và được duy trì bởi lựa chọn của chúng ta.

Cuộc đấu tranh vẫn tiếp tục.