[Chuỗi tweet tiếng Anh] Phân tích kiến trúc Lighter ZK: Làm thế nào để xây dựng các giải pháp tài chính on-chain hiệu quả và linh hoạt

Chainfeeds Dẫn nhập:

Khi Ethereum thực hiện lộ trình của mình, có khả năng tích hợp công nghệ ZK và nỗ lực mở rộng quy mô đáng kể, động lực chính để xây dựng các alt-L1 độc lập, theo đuổi thông lượng nguyên bản có thể sẽ suy yếu. Trong mô hình mới nổi này, những nền tảng thành công có thể sẽ không phải là những nền tảng xây dựng các “hòn đảo” cao nhất, mà là những nền tảng có khả năng bảo mật mạnh mẽ, tích hợp sâu thanh khoản phong phú của Ethereum và được cung cấp sức mạnh thực thi bởi các mạch ZK tùy chỉnh.

Nguồn bài viết:

jaehaerys

Quan điểm:

jaehaerys: Trong bối cảnh tài chính on-chain, hiện đang tồn tại một sự phân hóa kiến trúc cơ bản, đặc biệt nổi bật trong thiết kế các sàn giao dịch CLOB (Central Limit Order Book). Sự phân hóa này không chỉ là khác biệt về chức năng, mà còn là một cuộc xung đột về chiến lược nền tảng. Một mặt, các sàn giao dịch L1 (Layer 1) đơn thể, chuyên biệt cho ứng dụng như Hyperliquid và dYdX v4 kiểm soát toàn bộ ngăn xếp công nghệ của mình để theo đuổi hiệu suất cao. Dù phương pháp này có thể đạt được độ trễ thấp, nhưng nó cũng phải trả giá đắt: thanh khoản bị phân mảnh, hệ sinh thái bị cô lập, và phụ thuộc vào mô hình bảo mật dựa trên cơ chế đồng thuận mới nổi của riêng mình thay vì lớp nền tảng đã được kiểm chứng qua thực chiến. Mặt khác, là chiến lược mô-đun hóa L2 (Layer 2), điều mà Lighter đang theo đuổi. Mô hình này tận dụng sự bảo mật, phi tập trung và hiệu ứng mạng vô song của Ethereum với vai trò là lớp thanh toán và khả năng cung cấp dữ liệu toàn cầu, coi đó là một đặc tính để khai thác thay vì là điều cần tránh né. Lựa chọn kiến trúc này được cân nhắc kỹ lưỡng, ăn sâu vào triết lý kỹ thuật thực dụng. Chiến lược của Lighter còn được củng cố bởi hai xu hướng vĩ mô mạnh mẽ: Đầu tiên là sự phục hưng của zero-knowledge (ZK) — ZK proof từ một công nghệ từng là ngách, đôi khi bị hiểu lầm, đã dần trưởng thành thành một công cụ chủ đạo không thể thiếu để mở rộng blockchain mà không làm tổn hại đến bảo mật. Ngày càng nhiều DEX perpetual áp dụng công nghệ ZK, nhấn mạnh vai trò then chốt của nó trong việc xây dựng thế hệ DeFi tiếp theo. Thứ hai là chiến lược mở rộng của Ethereum thông qua công nghệ ZK. Lộ trình của Ethereum Foundation bao gồm những tiến bộ nhằm tăng đáng kể thông lượng lớp nền tảng, và có thể sẽ tích hợp ZK proof như một phần của chiến lược mở rộng. Tầm nhìn cuối cùng này khiến Ethereum có tiềm năng trở thành một lớp thanh toán toàn cầu, có thể được tăng cường bởi ZK. Vị thế chiến lược này khiến Lighter không chỉ là một giải pháp mở rộng tạm thời, mà còn trở thành một thành viên bản địa trong kiến trúc tương lai của Ethereum. Trong bối cảnh này, các L2 dựa trên ZK được xây dựng từ đầu có khả năng kế thừa và cộng hưởng lợi ích từ các cải tiến của lớp nền tảng. Ngược lại, các L1 độc lập như Hyperliquid, dù có các đặc điểm kiến trúc như HyperEVM tích hợp, vẫn luôn ở trong trạng thái cạnh tranh với tiến trình R&D của toàn bộ hệ sinh thái Ethereum. Do đó, thành công của Lighter về bản chất gắn liền với thành công của Ethereum, tạo ra động lực chiến lược dài hạn mạnh mẽ cho Lighter. Chính sự nhất quán nền tảng này giúp Lighter không chỉ đạt được hiệu suất cao và bảo mật có thể xác minh, mà còn tích hợp sâu với nền tảng vốn khổng lồ của Ethereum, bắt đầu từ đổi mới về hiệu quả sử dụng vốn (như cross-margin tổng quát). Kiến trúc cốt lõi của Lighter được thiết kế từ những nguyên lý đầu tiên, nhằm cung cấp hiệu suất vượt trội mà không đánh đổi tính xác minh. Giao thức này vận hành như một ZK-rollup, khéo léo tách biệt chức năng thực thi và xác minh. Một Sequencer (bộ sắp xếp) tập trung chịu trách nhiệm sắp xếp giao dịch theo thứ tự vào-ra tiên tiến với độ trễ thấp, mang lại hiệu suất tần suất cao mà các trader mong đợi. Tuy nhiên, quyền lực của nó bị giới hạn nghiêm ngặt; nó chỉ quyết định thứ tự giao dịch, còn tính hợp lệ của việc thực thi được đảm bảo bởi các thành phần khác. Mỗi chuyển đổi trạng thái — mỗi lệnh đặt, hủy, giao dịch và thanh lý — đều được Prover (dịch vụ chứng minh) xử lý, sử dụng các mạch ZK tùy chỉnh để tạo ra bằng chứng mật mã, đảm bảo tính đúng đắn của thao tác. Trái tim của hệ thống chứng minh này là “Order Book Tree” (Cây sổ lệnh), một cấu trúc dữ liệu mới lạ được mô tả chi tiết trong whitepaper của Lighter. Khác với cây Merkle truyền thống, Order Book Tree là một cấu trúc lai, có thể mã hóa trực tiếp ưu tiên giá - thời gian tại các nút lá. Điều này cho phép engine khớp lệnh tìm và thực thi lệnh ưu tiên cao nhất với hiệu suất tối ưu, chỉ cần truy cập một lần vào nút lá, từ đó có thể chứng minh tính công bằng của toàn bộ quá trình khớp lệnh ở quy mô lớn. Toàn bộ hệ thống được kết nối chặt chẽ với Ethereum thông qua một cơ chế bảo mật tối quan trọng: Escape Hatch (cửa thoát hiểm). Lighter định kỳ đăng tải dữ liệu trạng thái đã nén lên Ethereum, người dùng có thể sử dụng dữ liệu này để tái tạo trạng thái tài khoản cá nhân của mình. Nếu Sequencer bị offline hoặc không xử lý yêu cầu ưu tiên trên L1 trong thời hạn, hệ thống sẽ chuyển sang chế độ khẩn cấp. Trong chế độ này, người dùng có thể sử dụng dữ liệu on-chain để tạo ZK proof chứng minh giá trị tài khoản của mình và rút tài sản trực tiếp từ smart contract trên L1, hoàn toàn bỏ qua bên vận hành L2. Điều này cung cấp sự đảm bảo tự lưu ký vô điều kiện, điều mà các L1 độc lập không thể cung cấp. 【Nguyên văn bằng tiếng Anh】