Vitalik Buterin Ethereumning cheklovlariga duch kelmoqda: haqiqat onlari keldimi?

Fusaka yangilanishi faollashtirilgandan so‘ng, Ethereum nozik bir vaziyatga tushib qoldi. Prysm mijozidagi xato validatorlarning ishtirokini kamaytirib yubordi. Finality yo‘qotilishiga bir qadam qoldi. Va odatda notinch davrlarda, yana Vitalik Buterin sahnaga chiqadi. Uning so‘zlari, tvitlari, qarashlari bilan u vahimani yumshatishga harakat qiladi. Ammo bu safar hamjamiyat to‘liq ishongandek ko‘rinmayapti.

Xato, tvit va Ethereum desinxronizatsiyadan zo‘rg‘a qutuldi

Hammasi bir xatodan boshlanadi. Prysm mijozining v7.0.0 versiyasidagi oddiy ishlov berish xatosi Fusaka yangilanishidan so‘ng aniqlanadi. Natija? Validatorlarning 25%i oflayn bo‘ladi. Ovoz berish ishtiroki 74,7% ga tushadi, bu esa Ethereum tarmog‘ini finality yo‘qotilishiga olib keladigan kritik chegaradan 9% kam.

Ogohlantirishga duch kelgan Vitalik Buterin vaziyatni tinchlantiradi: “Vaqti-vaqti bilan finality yo‘qotilishi menimcha muammo emas.” Uning fikricha, noto‘g‘ri blok tasdiqlanmaguncha, tarmoq ishlashda davom etadi. U eslatadi: Bitcoin hech qachon qat’iy finalityga ega bo‘lmagan. Lekin Ethereum bu Bitcoin emas. Uning finality’si ixtiyoriy emas, balki Proof-of-Stake’ga o‘tishning asosiy ustuni.

Ayni paytda, Polygon kabi Layer 2 yechimlariga o‘tkazmalar kechiktirilmoqda. AggLayer finality qaytmaguncha tranzaksiyalarni to‘xtatib turadi. Bu muvaffaqiyatsizlik emas, lekin juda o‘xshash ko‘rinadi.

Bitta mijoz, bitta xavf: blockchain dasturiy ta’minot monokulturasi bilan yuzma-yuz

Prysm birinchi marta xato qilayotgani yo‘q. 2023-yil may oyida shunga o‘xshash xato ikki marta finality yo‘qotilishiga sabab bo‘lgan. Yana bir bor, xato faqat bitta mijozda to‘plangan, lekin bu butun blockchain’ni zaiflashtirish uchun yetarli. Chunki Ethereum takroriy ogohlantirishlarga qaramay, hanuzgacha bir nechta mijozlarga haddan tashqari bog‘liq.

Ovozlar ko‘tarilmoqda. Hamjamiyatning nufuzli a’zosi Sassal.eth ochiq aytadi:

Prysm’dan foydalanayotgan deyarli barcha tugun operatorlari zaxira yechim rejalashtirmaganligi juda g‘alati (professional operatorlar uchun esa yanada g‘alati).

U mijozlarni diversifikatsiya qilishga, Lighthouse, Teku yoki Nimbus’dan foydalanishga chaqiradi.

Lekin muammo bundan ham chuqurroq. Ethereum’ning iqtisodiy modeli faol bo‘lmagan validatorlarni inactivity leak mexanizmi orqali jazolaydi. Va ba’zilar bu nomuvofiqlikni tushunmaydi. NoxOnLightsOff ismli foydalanuvchi savol beradi: agar bu pauzalar maqbul bo‘lsa, nega ularni boshdan kechirganlarni jazolash kerak?

Vitalik javob beradi: jazolar bosqichma-bosqich va qisqa muddatda ahamiyatsiz. Lekin bu javob hammani qoniqtirmaydi. Bu xatoning oqibatlarini kichraytirayotgandek ko‘rinadi, axir, takrorlaymiz, Ethereum bir necha soat davomida ovozlarning 23%idan mahrum bo‘ldi.

2023-yilda allaqachon bo‘lgan: Ethereum xatolaridan haqiqatan ham saboq oladimi?

2023-yil may oyida Ethereum 24 soat ichida Prysm va Teku’dagi xatolar sabab ikki marta finality yo‘qotdi. Tarmoq bloklar ishlab chiqarishda davom etdi, lekin reorganizatsiyalarga qarshi kuchli kafolatlarsiz. Bu esa birjalar va ko‘priklar uchun xavfli ssenariy. Finality shunchaki texnik tafsilot emas: u tranzaksiyalar qaytarilmasligini kafolatlaydi.

Ikki yil o‘tib, yana o‘sha mijoz, o‘sha xato turi. Va hali ham samarali umumiy zaxira mexanizmi yo‘q. Tarmoq rivojlanayotgandek, lekin haqiqiy saboq olmayotgandek.

Ethereum o‘zini markazsiz deb faxrlanadi. Lekin tarmoqning 22%i bitta dasturiy ta’minotga tayanayotganida, bu deyarli markazlashuvga aylanadi. Va bu butun ekotizimni bozor e’tiborsiz qoldirolmaydigan tizimli xavfga duchor qiladi.

E’tiborga molik asosiy raqamlar va faktlar

• Ushbu maqola yozilayotgan vaqtda ETH narxi 3,186 dollar;
• Prysm’dagi xato ishtirokni 74,7% ga tushirdi;
• Prysm validator mijozlarining 22 dan 25% gacha qismini tashkil etdi;
• 2023-yil may oyida Ethereum 24 soat ichida ikki marta finality yo‘qotgan;
• Finality bo‘lmasa, blockchainlararo ko‘priklar o‘tkazmalarni to‘xtatadi (Polygon, AggLayer).

Tanqidlar to‘planayotgan bir paytda, Vitalik Buterin befarq emas. Yaqinda u Ethereum’da to‘lovlar o‘zgaruvchanligini kamaytirish uchun har bir blok uchun minimal narxni avtomatik sozlash tizimini taklif qildi. Yana bir qadam silliqroq tajriba sari… agar asos barqaror bo‘lib qolsa.