10.11 dan keyingi 30 kun ichida, kriptovalyuta bozori tarixiy yuqori cho‘qqidan keskin pasayish bilan kuchli tuzatishlarni boshdan kechirdi, 1.5 milliard dollardan ortiq mablag‘ kripto fondlaridan chiqib ketdi va bozorning yirik “kit”lari o‘rtasidagi kurash ushbu notinchlikka yanada afsonaviy tus berdi.
O‘tgan bir oy davomida, kriptovalyuta bozori makro siyosat va ichki bozor tuzilmasining ikki tomonlama bosimi ostida chuqur tuzatish bosqichiga kirdi. Bitcoin 126,000 dollarlik tarixiy cho‘qqidan keskin qulab tushdi va bir muddat 100,000 dollarlik psixologik chegaradan ham pastga tushdi.
Ethereum esa joriy yil boshidan beri to‘plangan barcha o‘sishini yo‘qotdi. Bozorda vahima kayfiyati tarqaldi, butun tarmoq bo‘ylab kontraktlar likvidatsiyasi miqdori rekord darajaga yetdi, institutsional kapitalning keng ko‘lamli chiqishi esa bozorga yanada ko‘proq soya soldi.
I. Institutlar sotuvi va portfelni qayta tuzish
O‘tgan bir oy davomida, kriptovalyuta bozori 11-oktabrdagi qulashdan beri doimiy kapital chiqishini boshdan kechirdi.
● Kriptovalyuta investitsiya mahsulotlari ketma-ket ikki hafta davomida katta miqdorda sof chiqimlarni qayd etdi, jami 1.5 milliard dollarni tashkil etdi. Bu hodisa bozor kayfiyatida sezilarli o‘zgarish yuz berganini ko‘rsatadi.
● Bitcoin eng ko‘p kapital chiqishi kuzatilgan soha bo‘ldi. O‘tgan hafta Bitcoin ETP laridan 932 million dollar chiqib ketdi, bu avvalgi haftadagi 946 million dollardan biroz kam. Shu bilan birga, Bitcoin short mahsulotlariga esa kapital oqimi oshdi, o‘tgan hafta 11.8 million dollar kirib keldi va bu 2025-yil may oyidan beri eng yuqori haftalik kirim bo‘ldi.
● Ethereum ham bundan mustasno emas. Avvalgi haftada 57 million dollar kirim qayd etilgan bo‘lsa, o‘tgan hafta 438 million dollar chiqim yuz berdi. Bu institut sarmoyadorlar nafaqat Bitcoin ni qisqartirayotganini, balki butun kripto aktivlar portfelini qayta tuzayotganini ko‘rsatadi.
Ushbu grafik turli hajmdagi BTC manzillaridagi mablag‘lar harakatini ko‘rsatadi. Umuman olganda, yaqinda bozor aniq farqlanishni boshdan kechirdi:
● 1–10 BTC manzillar va 10–100 BTC manzillardagi balanslar doimiy pasayishda, bu esa kichik va o‘rta investorlar yaqinda narx tebranishlarida pozitsiyalarini qisqartirganini yoki bozorni tark etganini anglatadi;
● 100–1000 BTC manzillar avvalgi bosqichda sezilarli o‘sdi, biroq so‘nggi kunlarda pasayish kuzatildi, bu esa ayrim o‘rta institutlar yoki “kit”lar foyda olishni boshlaganini bildiradi;
● 1000 BTC dan ortiq manzillar esa uzoq davom etgan pasayishdan so‘ng tiklanish belgilari ko‘rsatmoqda, asosiy kapital qayta kirib kelmoqda.
II. Ko‘p omilli rezonans ostida bozor bosimi
Bu safargi kriptovalyuta bozorining uzluksiz pasayishi makro siyosat va ichki bozor omillari bilan birga yuz berdi.
Makro siyosiy bosim
● AQSh bojxona siyosatining o‘zgaruvchanligi va federal hukumatning “to‘xtab qolishi” davom etishi bozor kayfiyatini bosim ostiga oldi. AQSh hukumati “to‘xtab qolishi” o‘ninchi kuniga kirganda, Oq uy boshqaruv va byudjet idorasi direktori federal hukumatda ishdan bo‘shatish boshlanganini e’lon qildi, bu esa bozor xavotirini yanada kuchaytirdi.
● Federal Reserve pul-kredit siyosati signallari ham bozorga ta’sir ko‘rsatdi. St. Louis Federal Reserve prezidenti Musallam oktyabr oyida foiz stavkalarini pasaytirishni qo‘llab-quvvatlashini bildirgan bo‘lsa-da, “pul-kredit siyosati hali ham ehtiyotkor bo‘lishi kerak”ligini ta’kidladi.
Shunday shartli foiz pasaytirish bayonotlari investorlarning likvidlik yaxshilanishi bo‘yicha kutganlarini susaytirdi.
Bozor ichki tuzilmasining zaifligi
● Stablecoin USDX va USDE ning “peg”dan chiqishi bozor tebranishini yanada kuchaytirdi. Noyabr boshida, USDX stablecoin bir muddat 0.113 dollargacha qulab tushdi va bu bir qator zanjirli reaksiyalarga sabab bo‘ldi. Bir nechta kredit platformalari favqulodda likvidatsiya o‘tkazdi, kredit stavkalari esa 800% gacha ko‘tarildi.
● Derivativ bozoridagi yuqori leveraj ham bozor tebranishini kuchaytirdi. Ma’lumotlarga ko‘ra, faqat 10–11 oktyabr kunlari 24 soat ichida kriptovalyuta tarmog‘ida kontraktlar likvidatsiyasi 19 milliard dollardan oshdi, likvidatsiya qilinganlar soni esa 1.62 million kishiga yetdi.
III. Kitlar harakati: Afsonaning tug‘ilishi va yemirilishi
O‘tgan bir oy ichida, bozorning mashhur “kit”lari faoliyati ikki qutbli bo‘ldi, eng e’tiborga molik voqea esa “100% g‘alaba foiziga ega kit”ning afsonaviy hikoyasi bo‘ldi.
10.11 kit: qat’iy long pozitsiyadagi “insayder o‘yinchi”
Ushbu kit 11-oktabr bozor qulashidan oldin aniq short ochib katta foyda olgani bilan mashhur bo‘lgan, biroq yaqinda operatsiya yo‘nalishi ancha o‘zgardi.
● Doimiy long pozitsiyani oshirish: 10-noyabrdan boshlab, ushbu kit bir necha bor Ethereum (ETH) da katta long pozitsiyalar ochdi va 11-noyabrda ETH long pozitsiyasining umumiy qiymatini 200 million dollardan oshirdi.
● Pozitsiya va leveraj: Hozirda, uning pozitsiyasi 55,000 ETH dan oshgan, 5 barobar leveraj ishlatilgan, o‘rtacha ochilish narxi esa 3,467 dollar atrofida.
● Joriy nerealizatsiyalangan foyda: Uning so‘nggi o‘rtacha ochilish narxi va joriy bozor narxiga ko‘ra, ushbu kitning ETH long pozitsiyasi 8.18 million dollardan ortiq nerealizatsiyalangan foyda keltirmoqda.
Oldingi 100% g‘alaba foiziga ega kit: Afsonaning yemirilishi va strategiyaning o‘zgarishi
Ushbu kitning tajribasi juda notekis bo‘lib, yuqori xavfli savdo strategiyasining klassik salbiy namunasi bo‘ldi.
● Yutuq va qulash: U 14-oktabrdan boshlab savdo qilgan va yuqori leverajli long-short almashinuvi orqali 14 marta ketma-ket g‘alaba qozongan, hisobidagi maksimal nerealizatsiyalangan foyda 25.34 million dollarga yetgan. Biroq, oktyabr oxiridan boshlab, “foyda bo‘lsa chiqib ketish, zarar bo‘lsa ushlab turish” strategiyasi xatosi tufayli, SOL va boshqa kriptolarda qarama-qarshi pozitsiyalarni oshirib, zararini keskin oshirib yubordi. Nihoyat, 5-noyabrda uning pozitsiyasi deyarli likvidatsiya qilindi va umumiy zarar 44.67 million dollarga yetdi (asosiy kapital va oldingi foydani o‘z ichiga oladi), boshlang‘ich 10 million dollar kapitaldan atigi 600 ming dollar qoldi, pasayish darajasi 94%ni tashkil etdi.
● So‘nggi operatsiyalar: Katta zarar ko‘rgach, ushbu kit 8-noyabrda yangi strategiyani sinab ko‘rdi: ikki yo‘nalishda savdo qilish. U bir vaqtning o‘zida 40 barobar leveraj bilan BTC long va short pozitsiyalar ochdi, bunda short pozitsiya (90.63 BTC) long pozitsiyadan (20 BTC) ancha katta, bu esa u bozor tebranishlaridan yangi imkoniyat izlayotganini, lekin umuman olganda hali ham pasayishga moyilligini ko‘rsatadi.
7sibling kit: Past narxda sotib oluvchi uzoq muddatli yirik investor
Bu tipik uzoq muddatli Ethereum yirik investori bo‘lib, bozor pasayishida “dno”dan sotib olishga ixtisoslashgan.
● Yaqinda “dno”dan sotib olish: 11-oktabr bozor qulashida, ushbu kit Aave protokolidan 40 million USDC qarz olib, tezda uning 5 million USDC qismini 1,326 ETH sotib olishga sarfladi, o‘rtacha sotib olish narxi 3,771 dollar atrofida.
● Tarixiy operatsiyalar: Tarixiy yozuvlarga ko‘ra, ushbu subyekt o‘tgan yil avgustidagi bozor qulashida ham muvaffaqiyatli “dno”dan sotib olgan. So‘nggi yozuvga ko‘ra, u joriy yil 13-avgustda 4,532 dollar narxda 19,957 ETH sotgan, hozirda esa taxminan 280,000 ETH saqlamoqda, bozor qiymati taxminan 1.3 milliard dollar.
IV. Bozor xulosasi: Qisqa muddatli og‘riq va uzoq muddatli qayta qurilish
O‘tgan bir oy davomida, kriptovalyuta bozori og‘ir tuzatish davrini boshdan kechirdi. Bitcoin 2018-yildan beri birinchi marta oktyabr oyida pasaydi, pasayish deyarli 5% ni tashkil etdi.
Kapital oqimi, bozor kayfiyati va investorlar tuzilmasi nuqtai nazaridan, bozor chuqur o‘zgarishlarni boshdan kechirmoqda.
● Kapital oqimi bo‘yicha, institutsional kapital aniq Bitcoin mahsulotlaridan chiqib, qisman Bitcoin short mahsulotlari va ayrim altcoinlarga kirib bormoqda. Solana ETP o‘tgan hafta yana 118 million dollar kapital kirimini qayd etdi.
● Bozor kayfiyati bo‘yicha, qo‘rquv va ochko‘zlik indeksi haddan tashqari ochko‘zlikdan qo‘rquv diapazoniga qaytdi.
● Investorlar tuzilmasi bo‘yicha, qisqa muddatli egalari katta bosim ostida. Tahlilchilar ta’kidlaydiki, narx 110,000 dollarlik o‘rtacha xarajat narxidan yuqorida saqlanmaganligi sababli, ushbu investorlar sotuv bosimini oshirdi va bu katta zarar keltirdi, bu 2025-yildan beri eng kuchli sotuv to‘lqinlaridan biri bo‘ldi.
Ushbu bir oy ichidagi bozor o‘zgarishlariga nazar tashlasak, Glassnode tahliliga ko‘ra “Bitcoin hozirda muhim burilish nuqtasida”. 100,000–108,000 dollar oralig‘i o‘rta muddatli qo‘llab-quvvatlash darajasi bo‘lishi mumkin, biroq umumiy rentabellikning pasayishi bozor kayfiyatini bosib turibdi.
Bozor ishtirokchilari hali ham ikkilanmoqda, ular tarixdagi eng katta likvidatsiya voqeasini hazm qilmoqda. “Oldingi 100% g‘alaba foiziga ega kit” esa likvidatsiyadan so‘ng 40 barobar leveraj bilan bir vaqtning o‘zida long va short ochib, bizga eslatmoqda — kripto dunyosida afsona va fojia doimo navbatma-navbat yuz beradi.
