Tramp o'zining kazinosini ochmoqchi

Muallif | Sleepy.txt
Tahrirchi | Kaori

 

28-oktabr kuni Trump Media & Technology Group o‘zining ijtimoiy platformasi Truth Social’da yangi prognoz bozori mahsuloti “Truth Predict”ni ishga tushirishini e’lon qildi. Kompaniya bosh direktori bayonotida, bu platforma ko‘proq odamlarni axborotni baholash yoki bashorat qilishga jalb qilishini, odamlar faqat fikr bildirish emas, balki o‘z qarashlarini garovga qo‘yib tasdiqlashini ta’kidladi.

Bu Trump oilasining prognoz bozori sohasidagi uchinchi muhim harakati hisoblanadi.

2025-yil yanvar oyidayoq kichik Trump (Donald Trump Jr.) tartibga solinadigan prognoz platformasi Kalshi’ga strategik maslahatchi sifatida qo‘shilgan edi.

O‘sha yil avgust oyida esa, u asos solgan venchur kapital kompaniyasi 1789 Capital Kalshi’ning asosiy raqibi — kripto prognoz bozori Polymarket’ning yangi moliyalashtirish bosqichiga yetakchilik qildi. Polymarket — bu Nyu-York fond birjasi egasi ICE investitsiyasini olgan, qiymati 9 milliard dollarga yetgan platforma bo‘lib, bitim yakunlangach, kichik Trump ham uning maslahat kengashiga qo‘shildi.

Bitta oila bir vaqtning o‘zida bir xil sohadagi uchta asosiy kompaniyada muhim o‘rin egallashi an’anaviy venchur kapital mantiqida noodatiy harakat hisoblanadi.

CoinFund boshqaruvchi hamkori Chris Perkins shunday deydi: “Venchur nuqtai nazaridan, biz odatda bir-biriga raqib bo‘lgan loyihalarga sarmoya kiritmaymiz, biz yakunda g‘olib bo‘ladigan loyihani tanlashni xohlaymiz.”

Trump oilasi esa bu an’anaviy mantiqlarga e’tibor bermaydi, ular uchun muhim narsa g‘alaba emas, balki aniqlikdir.

Prognoz bozori portlash arafasida turibdi. Certuity investitsiya boshqaruv kompaniyasi tadqiqotiga ko‘ra, 2035-yilga kelib bu sohaning hajmi 95.5 milliard dollarga yetadi, yillik o‘sish sur’ati esa 46.8% bo‘ladi. Hozirda esa Polymarket va Kalshi bozordagi ulushning 96% dan ortig‘ini nazorat qilmoqda.

Asosiy prognoz bozori platformalarining ulushi | Manba: Dune

Bu yangi yo‘nalishning jozibasi shundaki, birinchi marta “axborot”ning o‘zi aniq narxga ega bo‘ldi va bozor tomonidan erkin sotib olinib, sotilishi mumkin bo‘ldi. 2024-yil AQSH prezidentlik saylovi davrida bu kabi platformalar hatto bir nechta ommaviy axborot vositalari tomonidan an’anaviy so‘rovnomalardan ko‘ra sezgirroq va “haqiqat dvigateli” bo‘lish salohiyatiga ega deb baholandi.

Chunki prognoz bozorida narx statistik hisob-kitob emas, balki minglab odamlarning haqiqiy pul tikishlari natijasida shakllanadi, bu esa so‘rovnomalarga qaraganda voqealar rivojini real vaqtda aks ettiradi.

Lekin kuch va axborot bir guruh odamlar qo‘lida jamlanganda, “jamoaviy donolik” deb atalgan bu bozor endi haqiqatni emas, balki puxta ishlab chiqilgan illuziyani jamlashi mumkin.

Regulyatsiya bo‘shlig‘idagi bayram

Polymarket hikoyasi butun prognoz bozori sohasini tushunish uchun kalit hisoblanadi. 2022-yilda bu mashhur platforma AQSH Tovar fyuchers savdosi komissiyasi (CFTC) tomonidan “ro‘yxatdan o‘tmagan derivativ savdo bozori” deb topildi, 1.4 million dollar jarima solindi va AQSH foydalanuvchilariga xizmat ko‘rsatishni to‘xtatish talab qilindi.

Biroz kun o‘tib, Polymarket geografik blokirovka joriy qilganini va AQSH bozoridan rasmiy chiqishini e’lon qildi.

2024-yil 11-noyabr, AQSH prezidentlik saylovi arafasi. Bruklindagi tongda federal agentlar Polymarket bosh direktori Shayne Coplan’ning kvartirasiga bostirib kirib, uning kompyuter va telefonini olib qo‘yishdi.

Tergov markazida kompaniya o‘sha paytdagi kelishuvni buzib, AQSH foydalanuvchilaridan yashirincha garov qabul qilganmi yoki yo‘qligi turardi. O‘sha vaqtda Polymarket’dagi “2024-yil prezidentlik saylovi”ga oid savdolar hajmi 3.6 milliard dollardan oshgan edi — bu platforma tarixidagi eng yirik garov bo‘ldi.

3.6 milliard dollardan ortiq mablag‘ Polymarket’da 2024-yil AQSH prezidentlik sayloviga tikilgan | Manba: Polymarket

2025-yil 20-yanvar kuni Trump qasamyod qilib, Oq uyga qaytdi. Yarim yildan so‘ng, AQSH Adliya vazirligi Polymarket bo‘yicha tergovni yakunlaganini e’lon qildi, hech qanday ayblov qo‘yilmadi va natija e’lon qilinmadi.

Hozirda Polymarket noyabr oxirida AQSH bozoriga qaytishga, asosan sport tikish xizmatlarini taklif qilishga tayyorlanmoqda.

Qidiruvdan tergovning bekor qilinishigacha atigi yetti oy o‘tdi, butun vaziyat Trump Oq uyga qaytgach tubdan o‘zgardi. Kripto startap asoschisi Zach Hamilton buni yanada aniqroq ifodalaydi: “Prognoz bozori AQSHga qaytishi sababini tushuntirish uchun faqat bitta ism kerak — Donald Trump.”

Deyarli bir vaqtda kichik Trump’ning shaxsiy faoliyati ham bu burilish bilan to‘qnashdi.

20-yanvar, ya’ni otasi Oq uyga qaytgan kuni, u tartibga solinadigan prognoz platformasi Kalshi’ga strategik maslahatchi sifatida qo‘shilganini e’lon qildi. Avgust oyida, Adliya vazirligi tergovi endigina yakunlanganda, u asos solgan 1789 Capital Polymarket’ning yangi moliyalashtirish bosqichiga yetakchilik qildi va o‘zi ham maslahat kengashiga qo‘shildi.

Bu bayram ortida regulyatorlarning ojizligi yotibdi.

CFTC — deyarli ellik yillik tarixga ega federal agentlik bo‘lib, dastlab makkajo‘xori, mol go‘shti kabi tovar fyucherslarini tartibga solgan. Endi esa u tez o‘sayotgan kripto derivativlari va prognoz bozoriga ham javobgar. Agentlikning yillik byudjeti 400 million dollardan kam, xodimlari esa 700 nafardan kam. Taqqoslash uchun, qimmatli qog‘ozlar bozorini tartibga soluvchi SEC’ning byudjeti 2 milliard dollar, xodimlari esa 4 mingdan ortiq.

Bir sobiq CFTC rasmiysi anonim intervyuda ular bularning barchasiga deyarli kuchi yetmasligini tan oldi: “Bizda kriptovalyuta yoki sport tikishlarini, qolaversa, ularning kombinatsiyasini tartibga solish imkoniyati yo‘q. CFTC yutqazadi, siz prognoz bozorida tobora ko‘proq insayder savdolarini ko‘rasiz, chunki biz nazorat qila olmaymiz, faqat xabar berish va o‘zini o‘zi fosh qilishga tayanamiz.”

Xabar berish va o‘zini o‘zi fosh qilishga tayanadigan regulyatsiya aslida regulyatsiya emas.

Insayder ma’lumotga ega bo‘lish prognozmi?

Regulyatsiya bo‘shlig‘i prognoz bozorini axborot ustunligini to‘g‘ridan-to‘g‘ri pulga aylantirish maydoniga aylantirdi.

10-oktabr kuni, Nobel tinchlik mukofoti e’lon qilingan kuni, Polymarket’da butun dunyoni hayratga solgan insayder savdosi mojarosi yuzaga chiqdi.

Uch oy oldin platformada “2025-yil Nobel tinchlik mukofoti sohibi” prognoz bozori ochilgan, 20 million dollardan ortiq savdo hajmini jalb qilgan edi. Mashhur nomzodlar orasida Rossiya muxolifati yetakchisi Navalniyning bevasining, AQSH prezidenti Trump, ekologik faollikchi Greta Thunberg va WikiLeaks asoschisi Julian Assange bor edi.

Taqqoslash uchun, Venesuela Liberal partiyasi yetakchisi Maria Corina Machado’ning koeffitsienti doim 3% dan 5% gacha bo‘lib, deyarli hech kim garov tikmagan.

Lekin natija e’lon qilinishidan bir necha soat oldin Machado’ning koeffitsienti kutilmaganda 70% dan oshdi. Ma’lumotlarga ko‘ra, kamida uchta akkaunt bir vaqtda katta miqdorda garov tikkan, ulardan birining garovi o‘n minglab dollardan oshgan. Bu savdolar aniq vaqtda amalga oshirilgani hayratlanarli edi.

Nobel qo‘mitasining yakuniy qarori odatda mukofot e’lon qilinishidan bir necha soat oldin qabul qilinadi va bu haqda juda kam odam xabardor bo‘ladi. Lekin bu akkauntlar natijadan bir necha soat oldin katta miqdorda garov tikishga ulgurgan, ularning koeffitsient grafigi deyarli mukammal tarzda yakuniy natijani bashorat qilgan.

Insayder savdosi prognoz bozorida ruxsat berilishi kerakmi yoki yo‘qmi — bu sohada doim bahsli masala bo‘lib kelgan.

George Mason universiteti iqtisodchisi, prognoz bozori tarafdori Robin Hanson fikricha, insayderlar savdosi bozordagi aniqlikni oshiradi, chunki axborot tezroq narxga singadi: “Agar prognoz bozorining maqsadi aniq axborot olish bo‘lsa, albatta, insayder savdosiga ruxsat berishni xohlaysiz.”

Bu fikr mantiqli ko‘rinsa-da, bir muhim shartni e’tibordan chetda qoldiradi: agar axborot ustunligi ozchilik qo‘lida haddan tashqari jamlansa, insayder savdosi odatiy holga aylansa, oddiy treyderlar tezda bozorni tark etadi.

Oddiy investorlar likvidlik ta’minlamasa, bozor qisqaradi va faqat insayderlar o‘zaro raqobat qiladigan maydonga aylanadi.Bunday bozor na aniq, na adolatli bo‘ladi, chunki u “jamoaviy donolik” asosidan ayriladi.

Regulyatsiya bo‘shlig‘i bu bahsni ma’nosiz qiladi.

Amaldagi tizimda SEC’ning insayder savdosi qoidalari prognoz bozoriga tatbiq etilmaydi, chunki bu savdolar “voqealar”ga, emas “qimmatli qog‘ozlar”ga bog‘liq. Yana bir regulyator CFTC esa insayder savdosiga oid aniq taqiqni hali ham joriy qilmagan.

Prognoz bozorining asl maqsadi narx orqali kelajak ehtimolini o‘lchash edi. Lekin hozir bu axborot o‘yiniga o‘xshaydi: kim ko‘proq insayder ma’lumotga ega bo‘lsa, kelajakni oldindan foydaga aylantira oladi.

500 ming dollarlik kirish chiptasi

Agar axborot narxlanishi mumkin bo‘lsa, kichik Trump’ning yangi biznesida hokimiyat yanada aniq narxga ega bo‘ldi.

2025-yil aprel oyida kichik Trump va uning venchur kompaniyasi 1789 Capital Vashingtondagi Jorjtaunda Executive Branch nomli maxfiy a’zolik klubini tashkil etdi. Kirish badali 500 ming dollar, har yili esa 25 ming dollar to‘lanadi. Shunga qaramay, klub ochilganiga ikki oy bo‘lmasdan navbatda turganlar soni ko‘payib ketdi.

Klub asoschilarining ro‘yxati deyarli hokimiyat tuzilmasining qisqacha xaritasi bo‘la oladi.

Oq uy “kripto tsari” David Sacks, kripto savdo platformasi Gemini asoschilari Winklevoss egizaklari va texnologik investor Chamath Palihapitiya ham ro‘yxatda bor.

Yana bir e’tiborga molik jihat — hukumat yuqori lavozimli amaldorlarining ko‘pligi.

Executive Branch ochilish marosimida Trump ma’muriyatining kamida 6 nafar kabinet darajasidagi amaldori qatnashdi, jumladan, davlat kotibi Marco Rubio, adliya vaziri Pam Bondi, SEC raisi Paul Atkins, FTC raisi Andrew Ferguson, FCC raisi Brendan Carr va milliy razvedka direktori Tulsi Gabbard.

Bundan tashqari, FBI direktor o‘rinbosari Dan Bongino ham bir necha Silikon vodiysi kompaniyalari bosh direktor va asoschilari bilan birga qatnashdi.

Yig‘ilish joyi | Manba: Axios

Klub ichki a’zolaridan biri keyinchalik intervyuda, ular ataylab ommaviy axborot vositalari va lobbistlarni qabul qilmaslikka harakat qilishlarini, “mutlaq maxfiy” muhitda odamlar bemalol muloqot qilishi uchun sharoit yaratishlarini aytdi.

Bu “maxfiy suhbat”ning qadri shundaki, u amaldagi siyosiy nazorat tizimini chetlab o‘tishga imkon beradi.

Amerika Qo‘shma Shtatlari “Lobbichilikni oshkor qilish to‘g‘risidagi qonun”iga ko‘ra, lobbichilik faoliyati ochiq qayd etilishi, mavzu va xarajatlar ko‘rsatilishi kerak, lekin Executive Branch klubi yopiq yig‘ilishlari bu doiraga kirmaydi. Xuddi shuningdek, u “Federal maslahat qo‘mitasi to‘g‘risidagi qonun”ga ham bo‘ysunmaydi.

Boshqacha aytganda, 500 ming dollarlik kirish chiptasi oddiy chipta emas, balki hokimiyat markaziga to‘g‘ridan-to‘g‘ri kirish va tizim nazoratini chetlab o‘tish imkonini beruvchi ruxsatnoma.

Bu model Trump’ning birinchi prezidentlik davrida Vashingtondagi Trump International Hotel’ini eslatadi.

Oltin fasadli bu bino o‘sha paytda deyarli hokimiyat tranzit nuqtasiga aylangan edi.

Hukumat amaldorlari, respublikachi kongressmenlar, xorijiy davlat rahbarlari va biznes yetakchilari bu yerda tez-tez uchrashar, qadahlar ortidagi suhbatlar ko‘pincha rasmiy yig‘ilishlardan samaraliroq bo‘lardi. The Washington Post tadqiqotiga ko‘ra, Trump prezidentligi davrida kamida 22 ta xorijiy davlat amaldori bu mehmonxonada yashagan, Trump esa AQSH Konstitutsiyasidagi “emolument clause”ni buzganlikda ayblangan edi.

Lekin bu mehmonxonadan farqli o‘laroq, Executive Branch klubi yanada maxfiy, qimmatroq va eksklyuziv. Trump mehmonxonasi yarim ochiq tijorat joyi bo‘lib, mehmonlarning kirib-chiqishi ommaviy axborot vositalari tomonidan kuzatilishi mumkin edi. Executive Branch’da esa barcha uchrashuv, suhbat va bitimlar “maxfiylik” himoyasida bo‘ladi.

1789 Capital Polymarket’ga investor bo‘lsa, kichik Trump esa klub asoschisi va Polymarket maslahatchisi bo‘lsa, manfaatlar zanjiri shakllanadi.

Yana bir nozik jihat shundaki, klub a’zolari orasida SEC raisi va adliya vaziri kabi regulyatorlar, prognoz bozori investorlari va platforma rahbarlari bor. Regulyator va regulyatsiya qilinuvchi, investor va investitsiya obyekti bir stolda o‘tirganda, “chegaralar” haqida gapirish qiyin.

AQSH ijroiya hokimiyati amaldorlarini tayinlash va faoliyatini nazorat qiluvchi “Revolving Door Project” ijrochi direktori Jeff Hauser bu borada ochiq shubha bildirdi.

U Polymarket o‘zi siyosiy bahsli subyekt ekanini, Trump oilasining ikki tomonlama roli esa regulyatsiya yo‘nalishini o‘zgartirish va regulyatsiya yumshashidan foyda olish imkonini berishini, bu esa hokimiyat va kapital o‘rtasidagi chegarani noaniq qiladi. Bu o‘zaro bog‘liqlik “manfaatlar to‘qnashuvi”ning klassik va qat’iy oldini olish kerak bo‘lgan holatidir.

Tashqi shubhalarga javoban, Oq uy matbuot kotibi Karoline Leavitt prezident va uning oilasi “hech qachon va hech qachon manfaatlar to‘qnashuvida ishtirok etmagan va etmaydi” deb javob berdi.

Endi noma’lum bo‘lmagan kelajak

Prognoz bozori nazariyasi Nobel mukofoti sovrindori Friedrich Hayekning “bilimning tarqoq” nazariyasiga borib taqaladi.

Hayek fikricha, narx nafaqat savdo natijasi, balki ijtimoiy signal bo‘lib, u tarqoq va mahalliy bilimlarni yagona axborot tizimiga jamlaydi.

Prognoz bozori aynan shu g‘oyaning davomidir: odamlar haqiqiy pul tikish orqali kelajakni bashorat qiladi va jamiyatdagi tarqoq qarash va ishonchlar narx orqali ehtimollikka aylanadi.

Lekin Hayek nazariyasida bir muhim shart bor: bozor bilimni jamlay olishi uchun axborot ishtirokchilar o‘rtasida nisbatan tarqoq bo‘lishi kerak.

Agar ozchilikda mutlaq axborot ustunligi bo‘lsa, narx endi jamoaviy donolikni emas, balki hokimiyat va resurslarning harakatini aks ettiradi. O‘sha paytda bozor bilim jamlovchidan boylik ko‘chirish vositasiga aylanadi.

Nobel mukofoti e’lonidan oldin amalga oshirilgan aniq garov bozor samaradorligini isbotlamadi, balki odamlarni ogohlantirdi,bozor ratsionalligi ba’zan ozchilik boshqaradigan axborot illuziyasidan iborat bo‘lishi mumkin.

Prognoz bozorining asosiy va’dasi — noma’lum kelajakni savdo qilinadigan aktivga aylantirish. Bu va’da asosiy taxminga tayanadi: kelajak noma’lum, barcha ishtirokchilar o‘zlaridagi qisman axborot bilan kelajakni taxmin qiladi.

Lekin haqiqiy hokimiyat egalari uchun kelajak ko‘pincha noma’lum emas. Ular uchun “prognoz” hech qachon “noma’lum kelajakni taxmin qilish” bo‘lmagan.

Agar adliya vaziri Polymarket’ga qarshi ish ochish-ochmaslikni, SEC raisi butun soha regulyatsiya chegarasini belgilashni hal qilsa va bu qaror qabul qiluvchilarning oila a’zolari bir vaqtning o‘zida bu bozorda sarmoya va manfaatga ega bo‘lsa, ular savdo qilayotgan narsa endi noma’lum kelajak emas, balki o‘z hokimiyati bilan belgilangan “aniqlik”ning o‘zi bo‘ladi.

Truth Predict ishga tushirilishi bu mantiqni eng yuqori cho‘qqiga olib chiqdi. Agar platforma operatorlari va ularning oila a’zolari voqealar natijasini o‘zgartirishga qodir bo‘lsa, “prognoz” so‘zi ma’nosini yo‘qotadi, u endi noma’lum kelajakni emas, balki natijaga oldindan narx belgilashni anglatadi.

Chapdan o‘ngga: Vivek Ramaswamy, Ogayo shtati senatori Bernie Moreno (Respublikachi), Omid Malik, vitse-prezident J.D. Vance va kichik Trump | Manba: POLITICO

Blockchain texnologiyasi barcha tranzaksiyalarni ochiq reyestrda qayd etishi mumkin, go‘yo har bir garovning yo‘nalishini kuzatish mumkin. Lekin bu shaffoflik faqat hamyon manzillarigacha, orqasidagi boshqaruvchilar shaxsiga emas.

Nobel mukofoti e’lonidan oldin Polymarket’da kim aniq garov tikkanini, siyosat e’lonidan oldin HyperLiquid’da kim aniq pozitsiya ochganini hech kim bilmaydi.

Kelajakda, shu mantiq Truth Predict’da takrorlansa, prezident oilasi to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki bilvosita boshqaradigan platformada odamlar saylov, foiz stavkalari va urushga garov tiksalar, tranzaksiya shaffofligi muhim bo‘lmaydi. Asosiysi — kim natijani oldindan biladi yoki hatto natijani o‘z xohishiga ko‘ra belgilay oladi.

Bu savollarga javob esa, ehtimol, faqat Executive Branch klubining “maxfiylik” bilan himoyalangan burchagida mavjud.