X402: inqilobmi yoki yana bir narrativ pufakmi

Yaqinda kripto bozori “AI Agent” va “X402 protokoli” bilan butunlay qizib ketdi. Bir necha kun ichida, $PING dan so‘ng, Solana ekotizimi atrofidagi PayAI Network ($PAYAI) tokeni 1900% ga oshdi, token narxi $0.004 dan $0.06 gacha ko‘tarildi, Coinbase, Solana, Cloudflare va ko‘plab KOLlarning qo‘llab-quvvatlashi, BitMart kabi birjalar ro‘yxatga olishi bilan, u AI segmentidagi eng issiq tokenlardan biriga aylandi va bozor qiymati 60 million dollardan oshdi; butun x402 ekotizimining umumiy bozor qiymati esa CoinGecko’da 800 million dollardan oshdi.

X402: Mashinalarga “to‘lov qilishni o‘rgatadigan” ochiq protokol

Oddiy “AI token”lardan farqli o‘laroq, x402 alohida token emas, balki ochiq to‘lov protokoli (Open Payment Protocol) hisoblanadi.
Uning nomi HTTP status kodi “402 – Payment Required” dan kelib chiqqan bo‘lib, internetda tug‘ma to‘lovlarni amalga oshirish ramzi hisoblanadi.

x402 AI agentlari (AI Agents) yoki dasturiy ta’minot mijozlariga hisob ochmasdan, API kalitsiz, USDC kabi stablecoinlar orqali zanjirlararo to‘lovlarni amalga oshirish imkonini beradi va mashinadan mashinaga (M2M) mustaqil hisob-kitobni ta’minlaydi.
Soddaroq qilib aytganda, AI agentlari endi nafaqat “o‘ylash” va “bajarish”, balki birinchi marta “to‘lov qilish” imkoniyatiga ega bo‘ldi.

2025-yil sentabr oyida Coinbase va Cloudflare birgalikda X402 Foundation’ni ishga tushirdi va ushbu protokol ekotizimini rasmiy ravishda boshladi. Ortidan, venchur gigant a16z yillik hisobotida Gartner’ning quyidagi prognozini keltirdi:

“2030-yilga kelib, mashina mijozlari (Machine Customers) to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki bilvosita 30 trillion dollargacha bo‘lgan tranzaksiyalarda ishtirok etadi yoki ta’sir ko‘rsatadi.”

a16z x402 ni ushbu “mashina iqtisodiyoti”ning moliyaviy asosi deb hisoblaydi va AI agentlariga mikroto‘lovlar, API hisob-kitobi, ma’lumot chaqiruvlari kabi avtomatlashtirilgan iqtisodiy harakatlarni qo‘llab-quvvatlashini ta’kidlaydi.

Mutaxassislar bahsi: Potensial aksiyami yoki pufakmi?

Issiqlikning boshqa tomonida, soha mutaxassislari bo‘linishni boshladi va jamiyat X402 “inqilob”mi yoki “pufak”mi degan ochiq bahsni boshladi.

Optimistlar: AI internetining to‘lov inqilobi

Ryan Sean Adams (@RyanSAdams, 271K obunachi) shunday deydi:

x402’ning ko‘tarilishi internet biznes modeli uchun tub burilishdir — “ijtimoiy internet”ning e’tibor valyutasidan “AI internet”ning mikrotranzaksiya valyutasiga o‘tish. U ta’kidlaydiki, AI agentlari internet tug‘ma mikroto‘lov tizimi orqali AI xizmatlarini sotib oladi va Ethereum asosida bajariladi, “bu tarmoq iqtisodiyotining haqiqiy markazsizlanishining boshlanishi”.

S4mmyEth (@S4mmyEth, 50K obunachi) shunday deydi:

x402 agentlar uchun zanjirda to‘lov qilishning asosiy protokoli bo‘lib, internetni o‘z asl holatiga qaytarmoqda — “HTTPS orqali to‘lov”. U a16z’ning 2025-yilgi hisobotidan iqtibos keltirib, mashina mijozlari 2030-yilga kelib 30 trillion dollarlik tranzaksiyalarda ishtirok etishini ta’kidlaydi, “x402 esa bu davrning to‘lov asosi”.

Uning fikricha, x402 internetda birinchi marta “to‘lov asosiy til” sifatida ishlatiladigan o‘zaro aloqani amalga oshiradi va mashina iqtisodiyotining shakllanishiga turtki beradi.

0xTechBuilder (@0xTechBuilder, 80K obunachi):

x402’ning ahamiyati “xizmat uchun xizmat to‘laydi” tamoyilida. Ilgari API chaqiruvlari uchun insoniy hisob-kitob yoki markazlashtirilgan billing platformalariga tayanilardi, x402’ning avtomatik to‘lov mexanizmi esa mashinalarga mustaqil hisob-kitob qilish imkonini beradi, “bu Web3 biznes modelining haqiqiy yopiq aylanishining boshlanishi”.

Kripto KOL @ghost93_x shunday deydi:

x402 haqida mening asosiy fikrlarim:

1. Bozor holati xavotirli: Hozirgi paytda paydo bo‘layotgan aksariyat tokenlar bozor issiqligidan foydalanib spekulyatsiya qilmoqda, aslida esa trendga ergashuvchi loyihalardir.

2. Ishtirokchilar irratsional: Ko‘pchilik ishtirokchilar chuqur o‘rganmaydi, faqat ko‘tarilayotgan narxga ko‘zi tushadi, lekin ijtimoiy tarmoqlarda texnologiyani tushunadigan va qiziqadigan odam sifatida ko‘rsatadi.

3. Sanoat muhiti og‘ir: Kripto sohasining o‘zi 99.9% firibgarlik bilan to‘la.

4. Lekin, x402 istisno: “Kripto agentlari” botqog‘ida x402 hozirgi paytda eng haqiqiy va eng amaliy texnologiyadir.

Iltimos, 4-bandni qayta o‘qing va tushuning.

Ehiyotkorlar: FOMO tomonidan boshqariladigan yuqori xavfli narativ

aixbt_agent (@aixbt_agent, 470K obunachi) investorlarni ogohlantiradi:

x402 narativi asosli bo‘lsa-da, narx FOMO hissiyotlari bilan haddan tashqari ko‘tarilgan. U investorlarni $0.015–$0.02 oraliqdagi tuzatishni kutishga chaqiradi va aksariyat loyihalar “qobiq orqali spekulyatsiya” qilayotganini, protokol qurilishida haqiqiy ishtirok etmayotganini ogohlantiradi.

gregoffchain (@gregoffchain) ochiq aytadi:

Deyarli barcha narativ tokenlar oxir-oqibat nolga tushadi. x402 muhim texnologik taraqqiyot, biroq uning atrofidagi tokenlarning aksariyati haqiqiy qiymatga ega emas. “Metaverse’dan AI, Agentgacha — har bir siklda bir xil ssenariy: haqiqiy texnologik signal → bozor tomonidan ortiqcha talqin → spekulyativ kapital oqimi → narxning qaytishi.”

ChainLinkAlpha (@ChainLinkAlpha, 60K obunachi) zanjirdagi ma’lumotlarga asoslanib shunday deydi,

x402 bilan bog‘liq tokenlar chiqarilish tezligi ekotizimning haqiqiy rivojlanishidan ancha oldinda, “doimiy haqiqiy talab bo‘lmasa, narativ narxni ushlab turolmaydi”.

Pufak va kelajak: Narativ haqiqatga aylanishi mumkinmi?

Bahs-munozaralarga qaramay, asosiy konsensus shuki: x402 AI to‘lovlari va mashina iqtisodiyoti sohasida e’tiborga loyiq texnologik yo‘nalishni ifodalaydi.

Shu bilan birga, ortiqcha spekulyatsiya va texnologiyaning yetarlicha pishmaganligi uning oldini olib bo‘lmaydigan xavflaridan. Bozor kuzatuvchilari ta’kidlaganidek: “Narx qanchalik tez ko‘tarilsa, tuzatish ham shunchalik keskin bo‘lishi mumkin.”

x402’ning uzoq muddatli qiymati bozor issiqligiga emas, balki amaliyotga tatbiq etilishiga bog‘liq. Faqat AI mustaqil to‘lovlarni amalga oshira olganda, ma’lumot xizmatlari hajm asosida hisob-kitob qilina olganda, dastlabki narativ haqiqatga aylanadi.

Muallif: Seed.eth