Buterin va Yakovenko Ethereum Layer-2 xavfsizligi bo‘yicha tortishmoqda

Ethereum asoschilaridan biri Vitalik Buterin va Solana asoschilaridan biri Anatoly Yakovenko Ethereum’ning layer-2 tarmoqlari xavfsizligi borasida qarama-qarshi fikrlarni bildirishdi.

Bu kripto sanoatida L2 yechimlari haqiqatan ham Ethereum asosiy qatlamidan kuchli xavfsizlikni meros qilib oladimi yoki yo‘qligi haqida bahs-munozaralarga sabab bo‘ldi.

Buterin L2 xavfsizlik modelini himoya qiladi

Buterin Ethereum layer-2 yechimlari 51% hujumlarga qarshi kuchli xavfsizlikni saqlab qolishini ta’kidlaydi. Ular asosiy qatlamdan yakuniylik kafolatlarini meros qilib oladi. Yaqinda X’da (Twitter) u shunday dedi: “Blokcheynning asosiy xususiyati shundaki, hatto 51% hujum ham noto‘g‘ri blokni haqiqiy qilib ko‘rsata olmaydi. Bu shuni anglatadiki, hatto 51% validatorlar til biriktirsa (yoki dasturiy xatolik yuz bersa) ham sizning aktivlaringizni o‘g‘irlab ketolmaydi.”

Biroq, Buterin validatorlar to‘plamiga zanjir nazorat qilmaydigan funksiyalar uchun ishonilganda cheklovlar mavjudligini tan oldi.

“Agar siz validatorlar to‘plamiga zanjir nazorat qilmaydigan boshqa ishlarni ishonib topshirsangiz, bu xususiyat saqlanmaydi,” — deya qo‘shimcha qildi u. “O‘sha vaqtda, 51% validatorlar til biriktirib, noto‘g‘ri javob bera oladi va sizda bunga qarshi hech qanday chorangiz bo‘lmaydi.”

Arbitrum, Base, Optimism va Worldchain kabi yirik L2 tarmoqlari jami 35 milliard dollardan ortiq qiymatni bloklab turibdi. Ular Ethereum’ning xavfsizlik arxitekturasiga tayanadi. Ethereum validatorlar to‘plami hozirda bir milliondan ortiq faol ishtirokchiga ega bo‘lib, bu Solana’dagi taxminan 2 000 validatorga nisbatan ancha ko‘p. Qo‘llab-quvvatlovchilar bu holat koordinatsiyalangan hujumlarga qarshi barqarorlikni oshiradi, deb hisoblashadi.

Yakovenko L2 xavfsizlik taxminlarini savol ostiga qo‘yadi

Yakovenko Buterinning da’volariga bevosita qarshi chiqdi.

“L2’lar eth xavfsizligini meros qilib oladi degan da’vo noto‘g‘ri. L2 yo‘l xaritasidan 5 yil o‘tib, solana’dagi wormhole eth eng yomon holatda ham base’dagi eth bilan bir xil xavfga ega va eth L1 steykerlari uchun bir xil daromad keltiradi,” — deb yozdi u X(Twitter)da.

Solana asoschisi texnik cheklovlar L2’larning istalgan xavfsizlik xususiyatlariga erishishiga to‘sqinlik qiladimi, deb savol qo‘ydi.

“Ha, L2’larda asosiy bir narsa bor, bu esa istalgan xavfsizlikka erishishni qiyinlashtiradi. Shu sababli 5 yil ichida bu amalga oshmadi. Yoki siz barcha L2 jamoalari dangasa yoki ahmoq, deb o‘ylaysizmi?” — deb yozdi Yakovenko.

U hozirgi L2 implementatsiyalarida uchta asosiy muammoni ko‘rsatadi. Birinchidan, L2 tarmoqlari murakkab kod bazalari bilan keng hujum yuzalarini ochib beradi, bu esa to‘liq audit qilishni qiyinlashtiradi. Ikkinchidan, ko‘p imzoli saqlash tartiblari foydalanuvchi roziligisiz mablag‘larni ko‘chirishga imkon beradi. Bu imzochilar til biriktirsa yoki buzilsa yuzaga keladi. Uchinchidan, off-chain ishlov berish mexanizmlari boshqaruvni markazlashtiradi, bu esa blokcheynning asosiy markazsizlashtirish tamoyillariga zid keladi.

Yakovenko Ethereum’ni Solana uchun layer-2 sifatida joylashtiradigan maxsus bridge ishlab chiqishni taklif qilgan. Bu ekotizimlar o‘rtasida aktivlarni muammosiz o‘tkazishni ta’minlash va xavfsizlik muammolarini hal qilishga qaratilgan.

Ko‘payish ekotizim muammolarini keltirib chiqarmoqda

Ethereum layer-2 landshafti sezilarli darajada kengaydi. L2Beat 129 ta tasdiqlangan tarmoq va qo‘shimcha 29 ta tasdiqlanmagan tarmoqni qayd etadi. Bu ko‘payish innovatsiyani rag‘batlantiradimi yoki samarasizliklarni yuzaga keltiradimi, degan bahs-munozaralarga sabab bo‘ldi.

CoinGecko ma’lumotlariga ko‘ra, 2025 yilning birinchi yarmida Ethereum 25.0% ga pasaygan, Solana esa 19.1% ga tushgan. Biroq, Solana yanvar oyida Ethereum’dan 26.2% ga yaxshi natija ko‘rsatgan, keyin esa ikkala aktiv ham kengroq bozor bosimiga duch kelgan.

SOL/ETH: CoinGecko

Bu bozor kayfiyatining o‘zgarishini aks ettiradi. Sanoat kuzatuvchilari ta’kidlashicha, layer-2 tarmoqlari rivojlanar ekan, data availability sampling va shared sequencing kabi tashabbuslar markazlashuv xavfini kamaytirishga qaratilgan. Bu bahs xavfsizlik va kengayuvchanlik o‘rtasidagi muvozanatga erishishdagi davomli muammolarni ko‘rsatib bermoqda.