Nega Solana’da Prop AMM’lar ko‘p, lekin EVM’da hali ham bo‘shliq mavjud?

Asl sarlavha: Monad Mainnet ishga tushirilgandan so‘ng kuzatish kerak bo‘lgan dApp-lar

Asl muallif: Optimus, Waterloo Blockchain asoschisi

Asl tarjima: Dingdang, Odaily

Prop AMMlar Solana’dagi barcha savdo hajmining 40% qismini tezda egalladi. Nega ular hali EVM’da paydo bo‘lmadi?

Professional avtomatik market-meykerlar (Proprietary AMMs, qisqacha Prop AMMs) Solana DeFi ekotizimida tezda yetakchi kuchga aylanmoqda va hozirda asosiy savdo juftliklarining 40% dan ortig‘ini ta’minlamoqda. Ushbu professional market-meykerlar tomonidan boshqariladigan maxsus likvidlik maydonchalari chuqur likvidlik va raqobatbardosh narxlarni taqdim eta oladi, chunki ular market-meykerlarning "eskirgan kotirovkalar" (stale quotes) orqali front-running arbitraj xavfini sezilarli darajada kamaytiradi.

Rasm manbasi: dune.com

Biroq, ularning muvaffaqiyati deyarli to‘liq Solana bilan cheklangan. Hatto Base yoki Optimism kabi tez va arzon Layer 2 tarmoqlarida ham, EVM ekotizimida Prop AMMlar deyarli uchramaydi. Nega ular EVM’da ildiz otmadi?

Ushbu maqola asosan uchta savolni muhokama qiladi: Prop AMM nima, ular EVM zanjirlarida qanday texnik va iqtisodiy to‘siqlarga duch kelmoqda va ularni EVM DeFi old qatoriga olib chiqishi mumkin bo‘lgan istiqbolli yangi arxitekturalar qaysilar?

Prop AMM nima?

Prop AMM — bu likvidlik va narxlarni bitta professional market-meyker faol boshqaradigan avtomatik market-meyker bo‘lib, an’anaviy AMM’larda bo‘lgani kabi omma tomonidan passiv tarzda mablag‘ ta’minlanmaydi.

An’anaviy AMM’lar (masalan, Uniswap v2) odatda x * y = k formulasi orqali narxni belgilaydi, bu yerda x va y — hovuzdagi ikki aktiv miqdori, k esa doimiy qiymat. Prop AMM’da esa narx formulasi doimiy emas, balki yuqori chastotada (odatda har soniyada bir necha marta) yangilanadi. Ko‘pgina Prop AMM’larning ichki mexanizmlari “qora quti” bo‘lib, ular qanday aniq algoritmdan foydalanishini tashqi dunyo bilmaydi. Biroq, Sui zanjiridagi Obric Prop AMM smart-kontrakt kodi ochiq (rahmat @markoggwp), va uning invariant k qiymati ichki mult_x, mult_y va concentration o‘zgaruvchilariga bog‘liq. Quyidagi rasmda market-meyker bu o‘zgaruvchilarni qanday yangilab borishini ko‘rishingiz mumkin.

Bir narsani aniqlashtirish kerak: Obric narx egri chizig‘ining chap tomonidagi formula oddiy x*y dan murakkabroq, lekin Prop AMM’ni tushunish uchun asosiy nuqta — u har doim o‘zgaruvchan invariant k ga teng, va market-meyker bu k ni doimiy ravishda yangilab, narx egri chizig‘ini sozlaydi.

Qayta ko‘rib chiqish: AMM narxni qanday belgilaydi?

Ushbu maqolada biz “narx egri chizig‘i” tushunchasini bir necha bor tilga olamiz. Narx egri chizig‘i foydalanuvchi AMM orqali savdo qilganda to‘laydigan narxni belgilaydi va Prop AMM’da market-meyker doimiy yangilab boradigan qism ham shu. Buni yaxshiroq tushunish uchun an’anaviy AMM’ning narx belgilash usulini eslab o‘tamiz.

Uniswap v2’dagi WETH-USDC hovuzini misol qilamiz (komissiyasiz deb faraz qilamiz). Narx x * y = k formulasi orqali passiv tarzda belgilanadi. Hovuzda 100 WETH va 400,000 USDC bo‘lsa, egri chiziq nuqtasi x = 100, y = 400,000, boshlang‘ich narx 400,000 / 100 = 4,000 USDC/WETH. Doimiy k = 100 * 400,000 = 40,000,000.

Agar treyder 1 WETH sotib olmoqchi bo‘lsa, u hovuzga USDC qo‘shadi va WETH 99 taga kamayadi. Doimiy k saqlanishi uchun yangi nuqta (x, y) egri chiziqda bo‘lishi kerak, shuning uchun y = 40,000,000 / 99 ≈ 404,040.40 bo‘ladi. Demak, treyder 1 WETH uchun taxminan 4,040.40 USDC to‘laydi, bu boshlang‘ich narxdan biroz yuqori. Bu “narx slippage” deb ataladi. Shu sababli x*y=k “narx egri chizig‘i” deb ataladi: har qanday savdo narxi shu egri chiziqda bo‘lishi kerak.

Nega market-meykerlar AMM dizaynini markazlashtirilgan orderbook (CLOB) o‘rniga tanlaydi?

Keling, market-meykerlar nega AMM dizaynidan foydalanishni xohlashini tushuntiramiz. Tasavvur qiling, siz zanjirdagi markazlashtirilgan limit orderbook (CLOB)da kotirovka berayotgan market-meykersiz. Agar siz kotirovkangizni yangilamoqchi bo‘lsangiz, minglab limit buyurtmalarni bekor qilib, yangilarini joylashtirishingiz kerak bo‘ladi. Agar sizda N ta buyurtma bo‘lsa, yangilash xarajati O(N) bo‘ladi, bu zanjirda juda sekin va qimmat.

Agar siz barcha kotirovkalarni bitta matematik egri chiziq bilan ifodalash imkoniga ega bo‘lsangiz-chi? Faqat shu egri chiziqni belgilovchi bir nechta parametrlarni yangilash kifoya, natijada O(N) operatsiya O(1) — doimiy murakkablikka aylanadi.

“Narx egri chizig‘i” turli samarali narx diapazonlariga qanday mos kelishini ko‘rsatish uchun Solana asosidagi Prop AMM — SolFi (Ellipsis Labs tomonidan yaratilgan) misolida ko‘rish mumkin. Uning aniq narx egri chizig‘i noma’lum va yashirin, lekin Ghostlabs bir rasm chizgan: Solana slotida (blok vaqti oralig‘i) turli miqdordagi SOL’ni USDCga almashtirishda samarali narxlar. Har bir chiziq — WSOL/USDC hovuzining har xil variantini bildiradi, bir nechta narx darajalari bir vaqtda mavjud bo‘lishi mumkin. Market-meyker narx egri chizig‘ini yangilab borar ekan, samarali narxlar har bir slotda o‘zgaradi.

Rasm manbasi: github

Asosiy nuqta shundaki, faqat bir nechta narx egri chizig‘i parametrlarini yangilash orqali market-meyker istalgan vaqtda samarali narx taqsimotini o‘zgartira oladi, N ta buyurtmani alohida o‘zgartirishga hojat yo‘q. Bu Prop AMM’ning asosiy qiymat taklifi — market-meykerlar kapital va hisoblash samaradorligini oshirib, dinamik va chuqur likvidlik taqdim eta oladi.

Nega Solana arxitekturasi Prop AMM uchun juda mos?

Prop AMM — bu “faol boshqariladigan” tizim, bu ikki muhim shartni talab qiladi:

1. Yangilash xarajati past (cheap updates)

2. Ustuvor bajarilish huquqi (priority execution)

Solana’da bu ikki omil bir-birini to‘ldiradi: past xarajatli yangilashlar odatda ustuvor bajarilishni ham anglatadi.

Nega market-meykerlarga bu ikki narsa kerak? Birinchidan, ular zaxira o‘zgarishi yoki aktiv indeks narxi (masalan, markazlashtirilgan birja narxi) tebranishiga qarab, blokcheyn tezligida narx egri chizig‘ini doimiy yangilab boradi. Solana kabi yuqori chastotali zanjirda yangilash xarajati yuqori bo‘lsa, yuqori chastotali sozlash imkonsiz bo‘ladi.

Ikkinchidan, agar market-meyker yangilashini blok tepasida joylashtira olmasa, eski kotirovkasi arbitrajchilar tomonidan “tortib olinadi” va yo‘qotish yuz beradi. Bu ikki xususiyat bo‘lmasa, market-meyker samarali ishlay olmaydi, foydalanuvchi esa yomonroq narx oladi.

Solana’dagi Prop AMM HumidiFi misolida, @SliceAnalytics ma’lumotiga ko‘ra, bu market-meyker har soniyada 74 marta kotirovka yangilaydi.

EVM’dagi foydalanuvchilar so‘rashi mumkin: “Solana sloti taxminan 400ms, Prop AMM qanday qilib bitta slot ichida bir necha marta narxni yangilaydi?”

Javob Solana’ning uzluksiz arxitekturasida, bu mohiyatan EVM’dagi diskret blok modelidan farq qiladi.

· EVM: tranzaksiyalar odatda to‘liq blok taklif qilinib, yakuniy tasdiqlangandan so‘ng ketma-ket bajariladi. O‘rtada yuborilgan yangilash keyingi blokda kuchga kiradi.

· Solana: Leader validator tuguni to‘liq blokni kutmaydi, balki tranzaksiyalarni kichik paketlarga (shred) bo‘lib, tarmoqqa uzluksiz uzatadi. Bitta slotda bir nechta swap bo‘lishi mumkin, lekin shred #1 narx yangilashi swap #1 ga, shred #2 narx yangilashi swap #2 ga ta’sir qiladi.

Eslatma: Flashblocks Solana shredlariga o‘xshaydi. Anza Labs’dagi @Ashwinningg CBER konferensiyasida aytganidek, har 400ms slot uchun 32,000 shred limiti bor, bu har millisekundda 80 shred degani. 200ms Flashblocks market-meykerlar ehtiyojini qondiradimi yoki Solana uzluksiz arxitekturasidan tezroqmi — bu hali ochiq savol.

Xo‘sh, Solana’dagi yangilashlar nega shunchalik arzon? Va bu qanday qilib ustuvor bajarilishga olib keladi?

Birinchidan, Solana’dagi Prop AMM’lar “qora quti” bo‘lsa-da, Pinocchio kabi kutubxonalar mavjud, ular Solana dasturlarini Compute Units (CU) ni optimallashtirish orqali yozishga yordam beradi. Helius blogida bu haqida ajoyib maqola bor: bu kutubxona yordamida Solana dasturining CU sarfi 4000 CU dan 100 CU gacha kamayadi.

Rasm manbasi: github

Ikkinchi qismga kelsak. Yuqori darajada, Solana Fee / Compute Units nisbati eng yuqori bo‘lgan tranzaksiyalarni ustuvor tartibda joylashtiradi (Compute Units — EVM’dagi Gas’ga o‘xshaydi), EVM’dagi kabi.

· Agar Jito ishlatilsa, formula: Jito Tip / Compute Units

· Ishlatilmasa: Priority = (priority fee + base fee) / (1 + CU limit + signature CU + write lock CU)

Prop AMM yangilanishi va Jupiter Swap Compute Units’ni solishtirsak, yangilanish juda arzon, nisbati 1:1000.

Prop AMM yangilanishi: Oddiy egri chiziq yangilanishi juda arzon. Wintermute yangilanishi atigi 109 CU, jami xarajat 0.000007506 SOL

Jupiter Swap: Jupiter orqali swap ~100,000 CU, jami xarajat 0.000005 SOL

Bu katta farq tufayli, market-meyker yangilash tranzaksiyasi uchun juda kichik to‘lov to‘lab, swap’ga nisbatan Fee/CU nisbati ancha yuqori bo‘ladi va yangilash blok tepasida bajariladi, bu esa arbitraj hujumidan himoya qiladi.

Nega Prop AMM hali EVM’da ishlamayapti?

Faraz qilaylik, Prop AMM yangilanishi savdo juftligi narx egri chizig‘ini belgilovchi o‘zgaruvchini yozishni o‘z ichiga oladi. Solana’dagi Prop AMM kodi “qora quti”, market-meyker strategiyasini maxfiy saqlamoqchi, lekin bu faraz orqali Sui’dagi Obric Prop AMM qanday ishlashini tushunish mumkin: savdo juftligi kotirovkasini belgilovchi o‘zgaruvchilar update funksiyasi orqali smart-kontraktga yoziladi.

Rahmat @markoggwp!

Bu farazdan foydalanib, EVM arxitekturasi Solana’dagi Prop AMM modelini EVM’da amalga oshirishga jiddiy to‘siq bo‘lib xizmat qilayotganini ko‘ramiz.

Eslatib o‘tamiz, OP-Stack Layer 2 blokcheynlarida (masalan, Base va Unichain) tranzaksiyalar har bir Gas uchun priority fee bo‘yicha tartiblanadi (Solana’dagi Fee / CU kabi).

EVM’da yozish (write) operatsiyasi uchun Gas sarfi juda yuqori. Solana’dagi yangilanish bilan solishtirganda, EVM’da SSTORE opcode orqali qiymat yozish juda qimmat:

· SSTORE (0 → 0 dan farqli): ~22,100 gas

· SSTORE (0 dan farqli → 0 dan farqli): ~5,000 gas

· Tipik AMM swap: ~200,000–300,000 gas

Eslatma: EVM’dagi Gas Solana’dagi Compute Units’ga o‘xshaydi. Yuqoridagi SSTORE gas qiymati har bir tranzaksiya faqat bir marta yozish (cold write) deb hisoblangan, bu odatda bir tranzaksiyada bir necha marta yangilash yuborilmasligi uchun to‘g‘ri.

Yangilash hali ham swap’dan arzon, lekin gas ishlatilishi faqat 10 barobar (yangilash bir nechta SSTORE’ni o‘z ichiga olishi mumkin), Solana’da esa bu nisbati 1000 barobar.

Bu ikki xulosaga olib keladi, bu Solana’dagi Prop AMM modelini EVM’da xavfli qiladi:

1. Gas sarfi yuqori bo‘lgani uchun priority fee yangilashni blok tepasida joylashtirishga yetmaydi, past priority fee yuqori fee/Gas nisbatini ta’minlay olmaydi. Yangilash swap’dan oldin bajarilishi uchun yuqori priority fee talab qilinadi, bu esa xarajatni oshiradi.

2. EVM’da arbitraj xavfi yuqori, EVM’da yangilash gas va swap gas nisbati faqat 1:10, Solana’da esa 1:1000. Bu arbitrajchi priority fee’ni 10 barobar oshirsa, market-meyker yangilashidan oldin savdo qilishi mumkin, Solana’da esa 1000 barobar oshirish kerak. Bu past nisbati tufayli, arbitrajchilar narx yangilanishini oldin bajarib, eski kotirovkadan foyda olish ehtimoli yuqori, chunki xarajat past.

Ba’zi innovatsiyalar (masalan, EIP-1153’dagi TSTORE, vaqtinchalik saqlash uchun) yozish uchun taxminan 100 gas beradi, lekin bu saqlash faqat bitta tranzaksiya davomida amal qiladi, narx yangilanishini keyingi swap’lar uchun (masalan, butun blok davomida) saqlab bo‘lmaydi.

Prop AMM’ni EVM’da qanday joriy qilish mumkin?

Javobdan oldin, “nima uchun qilish kerak” savoliga javob: foydalanuvchilar har doim eng yaxshi narxni xohlashadi, ya’ni savdo ular uchun foydaliroq bo‘ladi. Ethereum va Layer 2’dagi Prop AMM foydalanuvchilarga Solana yoki markazlashtirilgan birjalardagina mavjud bo‘lgan raqobatbardosh narxlarni taqdim eta oladi.

Prop AMM’ni EVM’da amalga oshirish uchun, Solana’dagi muvaffaqiyat sabablaridan birini eslaymiz:

· Blok tepasida yangilash himoyasi: Solana’da Prop AMM yangilanishi blok tepasida joylashadi va market-meykerlarni front-running’dan himoya qiladi. Yangilanish blok tepasida, chunki Compute Units sarfi juda kam, hatto past fee bilan ham fee/CU nisbati yuqori, ayniqsa swap bilan solishtirganda.

Xo‘sh, Prop AMM yangilanishini Layer 2 EVM blokcheynlarida blok tepasiga qanday olib chiqish mumkin? Ikki yo‘l bor: yozish xarajatini kamaytirish yoki Prop AMM yangilanishi uchun ustuvor kanal yaratish.

EVM’da state o‘sishi muammosi tufayli, yozish xarajatini kamaytirish (arzon SSTORE) mumkin emas, chunki bu spam state hujumiga olib keladi.

Biz Prop AMM yangilanishi uchun ustuvor kanal yaratishni taklif qilamiz. Bu amalga oshadigan va maqolaning asosiy nuqtasi.

Uniswap jamoasidan @MarkToda yangi usul taklif qilgan: global storage smart contract + maxsus blok quruvchi strategiyasi orqali:

U qanday ishlaydi:

· Global storage contract: Oddiy smart-kontraktni ommaviy kalit-qiymat saqlash sifatida joylashtiring. Market-meyker narx egri chizig‘i parametrlarini shu kontraktga yozadi (masalan, set(ETH-USDC_CONCENTRATION, 4000)).

· Builder strategiyasi: Bu off-chain muhim komponent. Blok quruvchi global storage contract’ga yuborilgan tranzaksiyalarni aniqlaydi, blokning oldingi 5–10% Gas’ini shu yangilanish tranzaksiyalariga ajratadi va fee bo‘yicha tartiblaydi, spam tranzaksiyalardan himoya qiladi.

E’tibor bering: tranzaksiya to‘g‘ridan-to‘g‘ri global storage manziliga yuborilishi kerak, aks holda blok tepasida joylashish kafolatlanmaydi.

Maxsus blok quruvchi algoritmi misoli uchun rblib’ga qarang.

Prop AMM integratsiyasi: Market-meyker Prop AMM kontrakti swap paytida narx egri chizig‘i ma’lumotini global storage contract’dan o‘qiydi va kotirovka beradi.

Bu arxitektura ikki muammoni samarali hal qiladi:

1. Himoya: Builder strategiyasi “tez kanal” yaratadi, blok ichidagi barcha narx yangilanishlari savdolardan oldin bajarilishini kafolatlaydi va front-running xavfini yo‘q qiladi.

2. Xarajat samaradorligi: Market-meyker barcha DeFi foydalanuvchilari bilan yuqori Gas Price uchun raqobatlashmaydi, faqat yangilanish tranzaksiyalari uchun ajratilgan blok tepasida mahalliy fee bozorida raqobatlashadi, bu esa xarajatni ancha kamaytiradi.

Foydalanuvchi tranzaksiyalari market-meyker shu blok boshida yangilagan narx egri chizig‘i bo‘yicha bajariladi, bu kotirovka yangiligi va xavfsizligini ta’minlaydi. Bu model EVM’da Solana’dagi past xarajatli, yuqori ustuvor yangilanish muhitini takrorlaydi va Prop AMM’ning EVM’da yo‘lini ochadi.

Biroq, bu modelda ba’zi kamchiliklar ham bor, ularni maqola oxirida muhokama qilamiz.

Xulosa

Prop AMM’ning ishlashi asosiy iqtisodiy muammoni hal qilishga bog‘liq: arzon va ustuvor bajarilish, front-running’dan himoya.

Standart EVM arxitekturasi bu operatsiyani qimmat va xavfli qilsa-da, yangi dizaynlar bu muammoni hal qilish uchun turli usullarni taklif qilmoqda. On-chain global storage smart-kontrakt va off-chain builder strategiyasini birlashtirgan yangi dizayn maxsus “tez kanal” yaratib, yangilanishlarni blok tepasida bajarishni kafolatlaydi va mahalliy, boshqariladigan fee bozorini tashkil qiladi. Bu nafaqat Prop AMM’ni EVM’da amalga oshirish imkonini beradi, balki blok tepasida oracle yangilanishiga tayanadigan barcha EVM DeFi uchun ham o‘zgarish olib kelishi mumkin.

Ochiq savollar

· Prop AMM EVM’da 200ms Flashblock tezligi bilan Solana uzluksiz arxitekturasi bilan raqobatlasha oladimi?

· Solana’da AMM trafikining aksariyati yagona aggregator Jupiter’dan keladi, u AMM’lar uchun SDK taqdim etadi. Layer 2 EVM’da esa trafik bir nechta aggregatorlarga bo‘lingan va umumiy SDK yo‘q, bu Prop AMM uchun muammo bo‘ladimi?

· Prop AMM Solana’da yangilanishi atigi 100 CU sarflaydi, bu qanday amalga oshirilgan?

· Tez kanal modeli faqat blok tepasida yangilanishni kafolatlaydi. Agar bitta Flashblock ichida bir nechta swap bo‘lsa, market-meyker bu swap’lar orasida narxni qanday yangilaydi?

· Yul yoki Huff kabi tillarda EVM uchun optimallashtirilgan dastur yozish mumkinmi, Solana’dagi Pinocchio optimallashtirishiga o‘xshab?

· Prop AMM va RFQ’ni qanday solishtirish mumkin?

· Market-meyker blok N’da yaxshi kotirovka berib, foydalanuvchini jalb qilib, keyin blok N+1’da yomon kotirovka bilan yangilasa, buni qanday oldini olish mumkin? Jupiter buni qanday oldini oladi?

· Jupiter Ultra V3’dagi Ultra Signaling funksiyasi Prop AMM’ga zararli va zararsiz trafikni ajratib, yanada tor kotirovka berish imkonini beradi, bunday aggregator xususiyati Prop AMM’ning EVM’dagi ahamiyati qanday?

Asl maqola havolasi