Kim Ethereum sadoqatini sarflamoqda? Asosiy hissa qo‘shuvchilar resurslar taqsimotini jamoaviy tarzda so‘roq qilmoqda

Muallif: David, Deep Tide TechFlow

Asl sarlavha: Eski maktub sadoqat inqirozini qo‘zg‘atdi, Ethereum Foundation yana tanqid ostida

“Men o‘zimni Ethereum Foundation uchun hali ham biroz foydasi bor ahmoqdek his qilyapman.”

19-oktabr kuni, bir yarim yil oldin yozilgan ochiq maktub Twitter’da e’lon qilindi va undagi ushbu jumla kripto hamjamiyatida tezda muhokama mavzusiga aylandi.

Maktub muallifi oddiy bir Ethereum tanqidchisi emas, balki Péter Szilágyi:

Ethereum tarmog‘ining 60% dan ortiq tugunlarini boshqarib kelgan Geth mijozining sobiq rahbari, ushbu ekotizimda to‘qqiz yil ishlagan asosiy ishlab chiquvchi.

Sizga bu holat tanish tuyulyaptimi?

Agar siz Ethereum’ni yetarlicha uzoq vaqt kuzatgan bo‘lsangiz, bu kabi vaziyat har bir necha oyda bir marta takrorlanishini ko‘rasiz:

Foundation (EF) ga nisbatan tanqidlar to‘satdan yuzaga chiqadi, hamjamiyatda qizg‘in bahslar boshlanadi, Vitalik javob beradi, so‘ngra hammasi tinchlanadi — keyingi portlashgacha.

2022-yilda Merge’dan keyingi markazlashuv xavotiri, 2023-yilda tadqiqotchilarning manfaatlar to‘qnashuvi, 2024-yilda esa L2 fragmentatsiyasi muammosi muhokama qilindi.

Endi esa, portlashga eski bir maktub sabab bo‘ldi.

“Foydali ahmoq” ta’rifi uzoq vaqt davomida saqlanib kelgan bir illyuziyani yorib yubordi va ko‘plab Ethereum ekotizimi ishtirokchilarining yuragini og‘ritdi.

Odatda ochiq tanqid qilmaydigan asosiy ishtirokchilar, jumladan Polygon asoschisi Sandeep va DeFi otasi AC ham birin-ketin so‘zga chiqdilar; ularning xabari qisqacha shunday:

Bizni aldashdi.

Ular ko‘targan asosiy savollar esa to‘g‘ridan-to‘g‘ri muammoning tubiga boradi: Pul qayerga ketdi? Nega eng sodiq odamlar eng kam mukofotlanadi? Kim haqiqatan ham Ethereum yo‘nalishini boshqarayapti?

Bu savollar ilgari ham ko‘tarilgan, lekin ular Ethereum’ning eng asosiy ishtirokchilari tomonidan aytilganida, vaziyat va og‘irlik butunlay boshqacha bo‘ladi.

Keling, avval ushbu maktubni diqqat bilan o‘qib chiqamiz va Ethereum’da 9 yil ishlagan texnologiya yetakchisi o‘zini nega ahmoq deb ataganini ko‘ramiz.

To‘qqiz yil sadoqat, bir varaq umidsizlik

2024-yil 22-mayda Péter Szilágyi ushbu maktubni yozganida, ehtimol u og‘ir bir ruhiy holatda edi.

Maktub sodiq va samimiy boshlanadi. Péter o‘zining Ethereum va Foundation’dagi roli borasida tobora ko‘proq adashgan va azoblanganini aytadi. U o‘z fikrlarini tartibga solishga harakat qilgan va natijada ushbu maktub paydo bo‘lgan.

Maktubdagi barcha mazmun esa, sodiq ishlab chiquvchining o‘z faoliyati davomida Ethereum va Foundation’da ko‘rgan ko‘plab muammolarini aks ettiradi.

• 1-muammo: Rasmiy rahbar, aslida esa foydalanilgan ahmoq

Péter ochiq aytadi, u o‘zini Foundation tomonidan “foydali ahmoq” (useful fool) sifatida ishlatilganini his qiladi.

U tushuntiradi: Ethereum ichida bahs-munozaralar yuzaga kelganda, masalan, biror tadqiqotchi tashqi kompaniyadan pul olib manfaatlar to‘qnashuvi yuzaga kelsa yoki yangi taklif ma’lum bir manfaatdor guruhga yo‘naltirilgan bo‘lsa, Foundation uni — “qiyin odam” sifatida — qarshi chiqishga undaydi.

Péter’ning oldingi tvitlarini ko‘rib chiqsak, u ko‘pincha Ethereum ekotizimidagi muammolar haqida ochiq gapirgan. Bu maktubdan esa, bu chiqishlar Foundation kollektiv manfaatlariga mos keladigan “tomosha” bo‘lgandek taassurot uyg‘otadi.

Shunday qilib, Foundation tashqariga: “Mana, bizda demokratiya bor, ichkarida ham turli fikrlar mavjud”, deb ko‘rsatishi mumkin.

Lekin muammo shundaki, Péter har safar kuchli yoki aloqador odamlarni tanqid qilganida, uning obro‘si biroz pasayadi. Qarshi tomon tarafdorlari uni taraqqiyotga to‘sqinlik qilayotganlikda ayblaydi. Vaqt o‘tishi bilan u va Geth jamoasi “muammo yaratuvchilar”ga aylanadi.

“Men jim turib, Ethereum qadriyatlarining buzilishini tomosha qilishim yoki ovoz chiqarib, o‘z obro‘mni asta-sekin yo‘qotishim mumkin”, deb yozadi u. “Qaysi yo‘lni tanlamay, natija bir xil — Geth chetga suriladi, men esa tashqarida qolaman.”

• 2-muammo: 6 yil uchun atigi 600 ming, yuqori mehnat, past mukofot

Péter Ethereum’da ishlagan dastlabki 6 yilida (2015-2021) jami 625 ming dollar olgan. E’tibor bering, bu 6 yil uchun umumiy summa, soliqlardan oldin, hech qanday aksiyalar yoki rag‘batlantirishlarsiz. O‘rtacha yiliga 100 ming dollar atrofida.

Shu davrda ETH kapitalizatsiyasi 0 dan 450 milliard dollargacha o‘sdi.

Butun tarmoqning eng muhim infratuzilmasini boshqaruvchi sifatida, Péter’ning maoshi hatto Silikon vodiysidagi yangi bitiruvchidan ham past bo‘lishi mumkin.

U Foundation’dagi boshqa bo‘limlar, masalan, texnik xizmat, DevOps yoki ba’zi tadqiqotchilar yanada kamroq maosh olishini ta’kidlaydi.

Nega bunday? Péter Vitalik aytgan bir gapni keltiradi: “Agar kimdir maosh pastligidan shikoyat qilmasa, demak maoshi juda yuqori.”

Texnikaga sho‘ng‘ib, mukofotni o‘ylamaslik — bu ba’zi texnogiklar va kripto-panklar uchun ideal obraz. Lekin uzoq muddatli past maosh madaniyati salbiy oqibatlarga olib keladi.

Protokol rivojiga chin dildan qiziqqanlar Ethereum ichida yaxshi maosh topolmagani uchun tashqaridan kompensatsiya izlashga majbur bo‘ladi.

Natijada manfaatlar to‘qnashuvi yuzaga keladi: tadqiqotchilar tashqi loyihalarga maslahatchi bo‘ladi, asosiy ishlab chiquvchilar yashirin homiylik oladi.

Péter ochiq aytadi: “Foundation dastlabki xodimlarining deyarli barchasi allaqachon ketgan, chunki bu yaratilgan qiymatga mos kompensatsiyani olishning yagona yo‘li edi.”

• 3-muammo: Vitalik va uning doirasi

Maktubning eng keskin qismi Ethereum’dagi hokimiyat tuzilmasini tahlil qilishga bag‘ishlangan.

Péter Vitalik’ning o‘ziga juda hurmat bilan qarashini tan oladi, lekin bir haqiqatni ko‘rsatadi:

Vitalik xohlasin yoki yo‘q, Ethereum yo‘nalishini bir tomonlama belgilaydi. Vitalik nimaga e’tibor qaratadi, o‘sha joy resurs oladi;

U qaysi loyihaga sarmoya kiritadi, o‘sha loyiha muvaffaqiyatli bo‘ladi;

U qaysi texnologik yo‘nalishni ma’qullaydi, o‘sha yo‘nalish asosiy oqimga aylanadi.

Yana yomoni, Vitalik atrofida “5-10 kishilik elita” shakllangan. Ular bir-biriga sarmoya kiritadi, bir-biriga maslahatchi bo‘ladi, ekotizim resurslarini nazorat qiladi.

Yangi loyihalar endi ochiq mablag‘ yig‘maydi, to‘g‘ridan-to‘g‘ri shu 5-10 kishiga murojaat qiladi. Ularning sarmoyasini olgan — muvaffaqiyatga yo‘llanma olgan bo‘ladi.

“Agar siz Bankless (mashhur podkast) sarmoyasini olsangiz, ular sizni dasturda maqtashadi. Agar Foundation tadqiqotchisini maslahatchi qilsangiz, texnik to‘siqlar kamayadi.”

Bu, xuddi mahalliy ish muhitidagi “yuqoriga boshqaruv”ga o‘xshaydi: muvaffaqiyat kaliti texnologiya yoki innovatsiya emas, balki Vitalik atrofidagi bir necha kishini “ko‘ndirish”.

• 4-muammo: Idealizm eng ko‘p ranjitadi

Maktub oxirida Péter’ning ohangi g‘azabdan qayg‘uga o‘tadi. U yillar davomida Ethereum idealiga ishonib, ko‘plab yuqori maoshli takliflarni rad etganini aytadi.

Lekin hozir butun ekotizim “bu faqat biznes” (it's just business) deyapti. U bu kayfiyatni qabul qila olmayapti, lekin chiqish yo‘lini ham ko‘rmayapti.

“Menimcha, Ethereum’ning ulkan rejasida Geth muammo sifatida ko‘riladi, men esa muammoning markazidaman.”

Bu maktub 2024-yil may oyida yozilgan. Oradan bir yil o‘tib, 2025-yil iyun oyida Péter Ethereum Foundation’dan ketdi. Xabarlarga ko‘ra, u Foundation taklif qilgan 5 million dollarlik kelishuvdan voz kechib, Geth’ni shaxsiy kompaniyaga aylantirdi.

U butunlay ketishni tanladi, idealini biznesga aylantirishni emas.

Zanjirli reaksiya, yiriklar so‘zga chiqdi

Péter’ning maktubi ochiqlangandan keyin 24 soat o‘tmay, Polygon asoschisi Sandeep Nailwal ham o‘z fikrini bildirdi.

Polygon Ethereum’ning eng yirik Layer 2 loyihalaridan biri bo‘lib, ko‘plab tranzaksiyalarni qayta ishlaydi va Polymarket kabi ko‘plab ilovalarga mezbonlik qiladi.

Aytish mumkinki, Polygon Ethereum kengayishiga katta hissa qo‘shgan.

Lekin Sandeep aytadiki, Ethereum hamjamiyati hech qachon Polygon’ni chin dildan qabul qilmagan.

Bozorda g‘alati ikki xil standart bor, deb yozadi u. “Polymarket muvaffaqiyat qozonsa, matbuot buni ‘Ethereum g‘alabasi’ deydi. Lekin Polygon o‘zi? Ethereum hisoblanmaydi.”

Bu faqat nom masalasi emas, balki haqiqiy pul yo‘qotish hamdir.

Sandeep ochiq aytadiki, agar Polygon o‘zini mustaqil L1 deb e’lon qilsa, Ethereum’ning L2 emas, bahosi darhol 2-5 baravar oshishi mumkin.

Masalan, Hedera Hashgraph — nisbatan kichik L1 loyiha — kapitalizatsiyasi Polygon, Arbitrum, Optimism va Scroll kabi to‘rtta asosiy L2’ning umumiy qiymatidan ham yuqori.

Lekin nega L1 ga o‘tmaydi? Sandeep buni Ethereum’ga axloqiy sadoqat deb izohlaydi, hatto bu sadoqat kompaniya bahosidan milliardlab dollar yo‘qotishga olib kelsa ham.

Lekin bu sadoqat nimaga olib keldi?

Hamjamiyatda doim kimdir Polygon’ni haqiqiy L2 emas, deb aytadi. GrowthPie statistik sayti Polygon ma’lumotlarini qabul qilmaydi. Investorlar Polygon’ni “Ethereum ekotizimi” portfeliga kiritmaydi.

Sandeep’ning asl postida yurakka tegadigan savol bor:

“Nega har hafta Ethereum ishtirokchilari o‘zini shubha ostiga qo‘yadi?”

U do‘sti Akshay’ning hikoyasini eslatadi. Akshay avval Polygon’ni qo‘llab-quvvatlagan, lekin Ethereum hamjamiyatining muvaffaqiyatli loyihalarni tanqid qilish, “siyosiy to‘g‘rilik”ni targ‘ib qilishidan ko‘ngli qolgan. Oxiri u o‘z iste’dodini Solana’ga olib ketdi va u yerda bugungi imperiyani qurishga yordam berdi.

Hatto Polygon aksiyadorlari ham uning qarorlarini shubha ostiga qo‘yadi: “Siz Polygon uchun ishonchli shaxs ekansiz, nega sadoqat uchun kompaniya qiymatini qurbon qilasiz?”

Xuddi shunday, DeFi afsonasi Andre Cronje ham so‘zga chiqdi.

Andre’ning posti qisqa, lekin aniq:

“Men hayronman. EF kimga pul to‘layapti/yordam ko‘rsatayapti? Men ETH’da qurayotganimda, faqat kontrakt va infratuzilma uchun 700 ETH sarfladim. EF bilan bog‘lanishga harakat qildim, hech qachon javob bo‘lmadi, BD men bilan aloqaga chiqmagan, grant yo‘q, yordam yo‘q, hatto repost ham yo‘q.”

700 ETH hozirgi narxda taxminan 2.66 million dollar. Bularning barchasi Andre o‘z cho‘ntagidan to‘lagan xarajatlar.

Yana kulgilisi, AC Sonic ekotizimiga yordam bera boshlaganda, ko‘pchilik jamoalar BD yordami, grant, likvidlik va audit bo‘yicha doimiy yordam olganini ko‘rib hayron bo‘lgan.

So‘ng, bu savol yanada og‘riqli bo‘ladi:

“Agar pul asosiy quruvchilar Peter va Geth’ga, eng faol L2 tarafdori Sandeep va Polygon’ga bormagan bo‘lsa, pul qayerga ketdi?”

Vitalik javobi, muammodan qochish

Ushbu tanqidlarga javoban, Vitalik 21-oktabr kuni Sandeep’ning gaplariga javob berdi. Uning javobi uzun, asosiy mazmuni quyidagilar:

• Polygon’ning hissasini batafsil sanab o‘tdi (Polymarket’ni mezbonlik qilish, ZK texnologiyasini ilgari surish va boshqalar)

• Sandeep’ning xayriya ishlari (Hindistonga tibbiy yordam) haqida ko‘p gapirdi

• Sandeep 190 million dollarlik SHIB token daromadini qaytargani uchun minnatdorchilik bildirdi

• Polygon’ga eng yangi ZK texnologiyasini joriy qilishni tavsiya qildi

Lekin diqqat bilan o‘qisak, uchta asosiy muammo — past maosh, moliyaviy shaffoflik yo‘qligi, kichik doira nazorati — haqida Vitalik bir og‘iz ham gapirmagan.

Bu savollarga javob bermaslikning o‘zi ham javobdir.

Bu javoblar birlashib, hamma ko‘rayotgan, lekin hech kim ochiq aytmayotgan haqiqatga ishora qiladi: Ethereum’da resurslar taqsimoti jiddiy muammoga ega.

Eng sodiq ishtirokchilar yordam ololmayapti, “o‘yin o‘ynashni” biladiganlar esa ko‘plab resurslarga ega bo‘lyapti. Foundation 2025-yilda 200 million dollardan ortiq ETH sotdi, lekin bu pul aniq protokol quruvchilariga bormadi.

Ethereum’ning eng katta dushmani — Ethereum Foundation

Péter’ning maktubi sababli yuzaga kelgan bu to‘lqin ehtimol ikki haftadan so‘ng yangi voqealar bilan unutiladi, lekin u ko‘targan muammolar yo‘qolmaydi.

Aslida, Ethereum Foundation’ga nisbatan bunday jamoaviy tanqid har bir necha oyda bir marta takrorlanadi.

Hozirgi Ethereum uchun eng katta dushman Solana yoki boshqa zanjirlar emas, balki Ethereum Foundation’ning o‘zi.

Ethereum oddiy geek loyihasidan yuz milliardlab dollarlik ekotizimga aylandi, lekin uning boshqaruv tuzilmasi va madaniyati hali ham dastlabki bosqichda qolmoqda.

Péter aytganidek, Foundation hali ham “ayirma fikrlash” bilan boshqarilayotgan, aslida esa “qo‘shish fikrlash” talab qiladigan ulkan tizimdir.

Yana chuqurroq sabab shundaki, Ethereum odatdagi yirik kompaniya kasalligiga duch kelgan.

Startaplar yiriklashganda duch keladigan muammolar — byurokratiya, guruhchilik, innovatsiyaning to‘xtashi — Ethereum’da ham bor.

Farqi shundaki, an’anaviy kompaniyalar aksiyalar, boshqaruv islohotlari orqali buni hal qiladi, lekin Ethereum markazlashmagan loyiha sifatida o‘zini markazlashgan deb tan ololmaydi, lekin haqiqiy markazlashuvga ham erisha olmaydi.

Natijada asosiy ziddiyat shundaki: u markazlashmagan ko‘rinishni saqlashi kerak, lekin amalda yuqori darajada markazlashgan qarorlarga tayanadi.

Vitalik’ning mavjudligi aynan shu ziddiyatning markaziy ifodasidir.

Bir tomondan, hamjamiyat uning qarashlari va yetakchiligiga muhtoj; boshqa tomondan, uning o‘zi markazlashuvga zid.

Bu esa “markazlashmagan teatr”ni yaratadi — hamma markazlashmaganlikni namoyish qiladi, lekin hamma haqiqiy hokimiyat qayerda ekanini biladi.

Bu teatrning narxi juda katta.

Sandeep ta’kidlaganidek, Ethereum hamjamiyati yuzaki tenglikni targ‘ib qiladi, lekin aslida kichik doira nazorati sof kapitalizmdan ham ko‘ra ikkiyuzlamachiroq.

Hech bo‘lmaganda Solana yoki boshqa markazlashgan zanjirlarda o‘yin qoidalari aniq.

Endi to‘p Vitalik va Foundation qo‘lida. Ularning tanlovi nafaqat Ethereum, balki butun kripto harakatining yo‘nalishini belgilaydi. Ular markazlashmagan teatrni davom ettiradimi yoki haqiqatga yuzlanadimi?

Vaqt javob beradi. Lekin aniqki, Peter kabi “foydali ahmoqlar” abadiy jim bo‘lib qolmaydi.

Keyingi portlash, ehtimol, faqat bir maktub bilan cheklanmaydi.