BRICS’ning yangi tizimi global moliyani o‘zgartirishi mumkin

Vashington tomonidan boshqariladigan global moliyaviy tizimga duch kelgan BRICS davlatlari muqobil to‘lov tarmog‘i — BRICS Pay’ni joriy etishni tezlashtirmoqda. O‘nta davlatga kengaygan blok tomonidan qo‘llab-quvvatlanayotgan ushbu loyiha SWIFT va AQSH sanksiyalariga qaramlikni kamaytirishga qaratilgan. Bu oddiy texnik tashabbusdan ko‘ra ko‘proq bo‘lib, global monetar tartibni qayta shakllantirish va ko‘p qutbli dunyoda moliyaviy suverenitetni ta’minlash uchun strategik garovdir.

Rivojlanayotgan arxitektura: BRICS Pay asoslari

2024-yil oktyabr oyida Moskvada BRICS Pay prototipi namoyish etildi, bu g‘arbiy bo‘lmagan transchegaraviy to‘lov tizimini yaratishda aniq taraqqiyot bo‘ldi.

Markazlashmagan moliyaviy xabar almashish protokoli sifatida taqdim etilgan BRICS Pay blok a’zolari o‘rtasida mahalliy valyutalarda tranzaksiyalarni SWIFT tarmog‘idan chetlab o‘tgan holda amalga oshirish uchun mo‘ljallangan.

GIS hisobotiga ko‘ra, tizim ochiq manbali bo‘lib, majburiy to‘lovlarsiz va soniyasiga 20 000 tagacha xabarni qayta ishlash imkoniyatiga ega. U milliy tarmoqlar o‘rtasida o‘zaro ishlashni ta’minlashga qaratilgan texnik arxitekturaga asoslanadi, markazlashtirilgan nazoratni joriy qilmaydi. Asosiy tamoyil shundan iboratki: har bir davlat o‘z tugunini boshqaradi, biroq butun tarmoq bilan moslikni saqlaydi.

A’zo davlatlarning mavjud infratuzilmalari ushbu ulkan loyihaning asosiy ustunlarini tashkil etadi. BRICS Pay’ning texnik asosini tashkil etuvchi asosiy elementlar quyidagilar:

• Rossiya: SPFS (System for Transfer of Financial Messages), SWIFT’ga to‘g‘ridan-to‘g‘ri muqobil;

• Xitoy: CIPS (Cross-Border Interbank Payment System), UnionPay bilan birga;

• Hindiston: UPI (Unified Payments Interface), keng ko‘lamli tezkor to‘lov tizimi;

• Braziliya: Pix, muvaffaqiyatli davlat platformasi, ko‘pincha innovatsiya namunasi sifatida tilga olinadi;

• Umumiy maqsad: ushbu tarmoqlarni standartlashtirilgan protokollar orqali integratsiya qilish va BRICS ichidagi tranzaksiyalarni silliq amalga oshirishni ta’minlash.

Ushbu mustahkam asosga qaramay, tizimning yagona yoki to‘liq ishlaydigan versiyasi hali paydo bo‘lmadi. SPFS va boshqa platformalar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik hali ham pilot bosqichida.

Ko‘plab texnik muammolar hal etilmagan: xabarlarni standartlashtirish, uzatish xavfsizligi, samarali o‘zaro ishlash va har bir davlatning tartibga solish doirasiga rioya qilish. Hozirgi bosqichda BRICS Pay loyihasi ko‘proq texnologik orzu bo‘lib, amaliy vosita emas.

AQSH sanksiyalariga qarshi suverenitet vositasi

Texnik masalalardan tashqari, ushbu loyiha Amerika moliyaviy ustunligiga qarshi siyosiy mantiqqa mos keladi. Dollarni sanksiya vositasi sifatida strategik qo‘llash, xususan Rossiya va Eronga nisbatan, Global Janub davlatlarining parallel tarmoq qurishga bo‘lgan istagini kuchaytirdi.

2022-yilda Ukrainaga bostirib kirilgandan so‘ng Rossiya zaxiralarining muzlatilishi ogohlantiruvchi signal bo‘ldi. Ushbu vaziyat ko‘plab rivojlanayotgan davlatlar tomonidan dollar tizimiga qaramlikda zaiflik sifatida qabul qilindi.

Shu nuqtai nazardan, hokimiyatga qaytgan va tajovuzkor ritorikaga ega Donald Trump tomonidan ko‘rsatilgan bosim BRICS birligini mustahkamladi. AQSH prezidenti BRICS umumiy valyutasini qabul qilgan har qanday davlatga 100 % gacha boj solish, shuningdek, dollarga muqobil tizimlar yaratilsa, qo‘shimcha 10 % boj solish bilan tahdid qildi.

Ushbu choralar paradoksal tarzda muqobillar izlanishini tezlashtirdi. 2024-yilda Rossiyaning boshqa BRICS a’zolari bilan savdosining 90 %i allaqachon mahalliy valyutalarda amalga oshirilgan edi. Shu bilan birga, Hindiston Xitoy va Birlashgan Arab Amirliklari bilan rupiy asosidagi ikki tomonlama kelishuvlarni kuchaytirdi, Braziliya esa Pekin bilan moliyaviy hamkorligini mustahkamladi.

Bu harakatlar hali dollarga qarshi muvofiqlashtirilgan hujum emas, biroq bir nechta yirik iqtisodiyotlarning mustaqil, garchi bo‘lak-bo‘lak bo‘lsa-da, almashuv mexanizmlariga ega bo‘lish niyatini ko‘rsatadi.

Qisqa muddatda to‘liq integratsiyalashgan tizimga erishish qiyin, chunki tartibga solish xilma-xilligi, ayrim valyutalarning konvertatsiya qilinmasligi va ichki geosiyosiy raqobatlar mavjud. Biroq, savdo hisob-kitoblari uchun BRICS valyutasini, valyutalar yoki tovarlar savati bilan ta’minlangan holda, joriy etish g‘oyasi tobora ko‘proq qiziqish uyg‘otmoqda. Ushbu turdagi vosita, texnologik innovatsiya va diplomatik murosaning o‘rtasida, dollardan bosqichma-bosqich voz kechishga ko‘prik bo‘lib xizmat qilishi mumkin, tizimli zarba bermagan holda.